Historia cła w Gdańsku sięga wczesnego średniowiecza. Statki z towarami płynące do portu nad Motławą uiszczały opłaty celne na rzecz suwerena, którym do 1308 roku byli książęta pomorscy, następnie do 1454 roku Zakon Krzyżacki a potem, do drugiego rozbioru Polski w roku 1793, patrycjat gdański pospołu z królem polskim. Kolejne ponad 150 lat w Gdańsku funkcjonował pruski główny urząd ceł ( hautpzollamt ) za wyjątkiem czasów Wolnego Miasta Gdańska (WMG) ustanowionego przez kraje Ententy po pierwszej wojnie światowej, gdy na mocy Traktatu Wersalskiego włączono Wolne Miasto do polskiego obszaru celnego zachowując odrębną, podległą Senatowi WMG strukturę organizacyjną i własny dobór kadr.
Autor: Bronisław Poźniak
W kwietniu 1945 roku, tuż po powrocie Gdańska do Macierzy, na ul. Sienkiewicza 11 we Wrzeszczu rozpoczęła działalność delegatura Ministerstwa Skarbu do spraw celnych. Jeden z jej pracowników, Jan Szymura – były polski inspektor celny w Wolnym Mieście Gdańsku – dostał zadanie zorganizowania placówki celnej w porcie gdańskim. W dniu 30 maja 1945 r. na Nabrzeżu Oliwskim przy ul. Solec 4 w Nowym Porcie rozpoczął pracę jako pierwszy na Pomorzu urząd celny. Załoga liczyła pięć osób. Oprócz naczelnika Szymury zatrudniono urzędnika celnego Jana Nowaka i trzech dozorców celnych: Maronia, Banacha i Behrendta. Wszyscy oni przed wojną pracowali w Gdyni. Początki działalności urzędu były wprost spartańskie. Budynek na Solcu jako jeden z nielicznych w porcie ocalał od bomb ale ścianach miał ślady po kulach a wewnątrz w pomieszczeniach celnicy zastali zniszczony sprzęt, sterty odpadów bielizny, odzieży, żywności i innych nieczystości. Nie wiele lepszy był stan kej i nabrzeży portowych. Po przygotowaniu pomieszczeń do pracy przyszedł czas na odprawy celne statków. Jako pierwszy z pomocą w ramach programu UNRRA ( United Nations Relief and Rehabilitation Administration – Administracja Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy) w dniu 18 września 1945 r. do Gdańska wpłynął transportowiec s/s „Oremar”.
Na zdjęciu od prawej naczelnik Szymura, członek załogi amerykańskiego statku i przedstawiciel władz cywilnych na statku „Oremar”
U góry: port gdański w styczniu 1946 roku - amerykański statek „Park Victory” z pomocą UNRRA przy zniszczonym nabrzeżu, na dole: ”morscy kowboje” z transportem 847 koni - statek „Stephen R.Mallory” w lipcu 1946 roku.
Statek przywiózł 1450 ton żywności, 1075 ton mydła, 1000 ton odzieży w zdecydowanej większości używanej, 100 ton zelówek, 150 ton karbidu oraz setki ton narzędzi i maszyn rolniczych a także tabor kolejowy. W ramach tego programu przez port gdański przeszło tysiące sztuk bydła rogatego i koni, kilka milionów 5-kilogramowych paczek żywnościowych z niewykorzystanych zapasów amerykańskiego wojska, setki tysięcy ton odzieży, leków, artykułów przemysłowych oraz oleju, sprzętu rolniczego, ropy i benzyny. Z przywiezionych części w Stoczni nr 1 w Gdańsku (była Danziger Werft) montowano tabor kolejowy, traktory i maszyny rolnicze oraz samochody ciężarowe.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Skarbu z dnia 17.10.1945r. o upoważnieniu urzędów celnych do orzekania w sprawach karnych skarbowych oraz o ustaleniu okręgów miejscowej właściwości tych urzędów (Dz. U. Nr 45, poz. 258) Urząd Celny w Gdańsku jako jeden z pięciu w powojennej Polsce ( obok Katowic, Krakowa, Poznania i Warszawy ) orzekał w I instancji w sprawach za naruszenia przepisów prawa celnego na obszar wszystkich miast portowo – morskich Rzeczypospolitej Polskiej oraz wszystkich powiatów przybrzeżno – morskich. Rok później liczba urzędów celnych w Polsce wzrosła do siedemnastu a gdański stał się właściwym dla miast Sopotu, Gdańska i Elbląga oraz powiatów gdańskiego i elbląskiego ( rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 16.04.1946r. – Dz. U. Nr 17, poz.. 116 ).
Na początku 1946 roku w urzędzie pracowały już 34 osoby. W tym czasie Urząd Celny Gdańsk – Nowy Port miał następującą strukturę organizacyjną: sześć oddziałów celnych: - I Oddział w Gdańsku (WOC), kierownik W. Butkiewicz, II Oddział w Gdańsku (Nabrzeże Oliwskie), kierownik S. Jaskólski, III Oddział w Gdańsku (Dworzec Wiślany), kierownik K. Sobolewski, IV Oddział w Gdańsku (Wisłoujście – Basen Węglowy), kierownik J. Brucki, V Oddział w Gdańsku (Kanał Kaszubski), kierownik M. Laska, VI Oddział Pocztowo – Celny, którym kierował pan Więcławski, - pięć działów wewnętrznych: Ogólny (kierownik J. Majewski), Postępowania Celnego (kierownik T. Laskowski), Rachunkowo – Kasowy (kierownik J. Karpus), Karny (kierownik R. Jakimowicz), Kontroli Wewnętrznej (kierownik R. Gułakowski). Urzędem kierował naczelnik Jan Szymura z pomocą kadrowca K. Jurczyńskiego i kierownika kancelarii F. Ossowskiego.
W 1947 roku właściwość miejscową Urzędu Celnego Gdańsk – Nowy Port rozszerzono o powiaty tczewski, starogardzki, kwidzyński, sztumski i malborski oraz braniewski z woj. olsztyńskiego. W następnym roku lotnisko we Wrzeszczu otrzymało status lotniska celnego, drugiego w Polsce po Okęciu. Po wybudowaniu nowego 1800 m pasa startowego lotnisko spełniało rolę cywilnego portu lotniczego, lotniska wojskowego, sanitarnego i sportowego (aeroklub gdański).
W latach pięćdziesiątych, po reorganizacji placówek celnych, Urząd Celny Gdańsk – Nowy Port był jednym z pięciu w kraju urzędów I klasy, co oznaczało pełny zakres w przywozie i wywozie towarów. Nie zmieniając siedziby urząd miał dwa adresy: ul. Solec 4 i ul. Oliwska 12 A i B. W latach sześćdziesiątych doszedł trzeci adres – ul. Na Zaspę 3 ( parter budynku C. Hartwig Gdańsk ), utworzono też nowy oddział na terenie Stoczni Północnej, Oddział II zamieniono w Dział Odpraw Celnych oraz zlikwidowano komórkę kontroli wewnętrznej ustanawiając stanowisko głównego inspektora.
Pracownicy Urzędu Celnego Gdańsk – Nowy Port przed wejściem do budynku przy ul. Solec 4 (lata pięćdziesiąte)
Lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte w porcie gdańskim – m/s „Głogów” na Nabrzeżu Wiślanym i załadunek na eksport polskich samochodów osobowych na terenie WOC.
„Czarna brygada” podczas przeszukiwania marynarskich skrytek na statku
Kolejna reorganizacja była w 1975 roku. Urząd Celny Gdańsk – Nowy Port zmienił nazwę na Urząd Celny w Gdańsku. Kierował nim już dyrektor a nie naczelnik. Zmieniła się też siedziba urzędu – nowy adres to ul. Oliwska 35. Ponadto uległa rozszerzeniu właściwość miejscowa. Zgodnie z zarządzeniem Ministra Handlu i Gospodarki Morskiej z dnia 21.06.1975r. (M.P. z 1975r. nr 20, poz. 122) Urząd Celny w Gdańsku był właściwym dla województw olsztyńskiego, elbląskiego, toruńskiego i dla części województwa gdańskiego z Gdańskiem, Tczewem i Starogardem Gdańskim. W skład urzędu wchodziło 9 oddziałów celnych ( 7 w porcie gdańskim, na lotnisku w Rębiechowie i w Olsztynie ) oraz posterunki celne w Elblągu, Braniewie, Skandawie (Korszach) i Starogardzie Gd.
Te zmiany zaszły w czasie gdy na półwyspie Westerplatte od strony Zatoki Gdańskiej wybudowano Port Północny z terminalami węglowym, naftowym i rudowym. Pierwszy statek po węgiel wpłynął w 1974 roku. Był nim masowiec Polskiej Żeglugi Morskiej „Uniwersytet Wrocławski”. Rok później, 3 marca do pirsu z ropą naftową przypłynął tankowiec „Kasprowy Wierch”. Również w 1974 roku przeniesiono wrzeszczańskie lotnisko do położonej na zachód od miasta wsi Rębiechowo. Na płycie byłego lotniska powstała nowa dzielnica Zaspa, w której zamieszkało ponad 30 tys. mieszkańców. W wyniku przenosin Gdańsk uzyskał perspektywę budowy nowoczesnego Portu Lotniczego.
Do 2001 roku szefami Urzędu Celnego w Gdańsku byli:
- Jan Szymura (1945 – 1950) naczelnik
- Dyonizy Duszyński (1950 – 1952) naczelnik
- Tadeusz Wilczek (1952 – 1956) naczelnik
- Eugeniusz Siziewski (1956 – 1959) naczelnik
- Hieronim Kozieł (1959 – 1969) naczelnik
- Antoni Markiewicz (1969 – 1990) od 1975r. dyrektor
- Marian Zięba w 1990r. dyrektor
- Edward Liczmański (1990 – 2000) dyrektor
- Mieczysław Swarcewicz (2000 – 2001) p.o. dyrektora
W 2001roku połączono Urząd Celny w Gdańsku z Urzędem Celnym w Gdyni a rok później, 1 maja powstała Izba Celna w Gdyni jako organ II instancji z podległymi jej urzędami celnymi w Gdyni, Słupsku i dwoma w Gdańsku: Gdańsk – Miasto i Gdańsk – Port. W dniu 01.11.2003r. połączono oba urzędy gdańskie w jeden z właściwością miejscową dla miasta Gdańska i powiatów: gdańskiego, tczewskiego, starogardzkiego, nowodworskiego, malborskiego, sztumskiego i kwidzyńskiego. Urząd Celny w Gdańsku obsługuje obrót towarowy z krajami trzecimi w porcie gdańskim (trzy oddziały celne: Basen im. Władysława IV, Nabrzeże Wiślane i Terminal Kontenerowy), ruch pasażerski i towarowy w Porcie Lotniczym w Rębiechowie, obrót pocztowy w oddziale w Pruszczu Gdańskim. Oddziały wewnętrzne są w Kwidzynie, Tczewie i na ul. Opłotki w Gdańsku.
Od kiedy Służba Celna zajmuje się podatkiem akcyzowym (2003r.), działająca w Gdańsku rafineria Grupy LOTOS jest dla Urzędu Celnego w Gdańsku największym podatnikiem, wpłacającym rokrocznie do budżetu Państwa kilka miliardów złotych akcyzy. Jednak główne wyzwanie stojące przed gdańskimi celnikami to szybka i sprawna odprawa towarów w porcie, głównie w kontenerach, przy wykorzystaniu szerokiego wachlarza środków kontroli aby chronić rynek europejski przed przemytem a dla kraju zapewnić dopuszczenie do wolnego obrotu bezpiecznych produktów.
W 2015 roku w Urzędzie Celnym w Gdańsku zatrudnionych jest 292 funkcjonariuszy celnych i 10 pracowników cywilnych.