Rozmawiając o najważniejszych postaciach XIX-wiecznego Pruszcza przychodzą nam stale do głowy te same nazwiska; Wiedemanna, Rathke, czy Würfela. Na nic zdaje się szukać pośród nich jednej z najznamienitszych osób, które działały tu w tamtych czasach, mianowicie Karla Edmunda Roberta Alberti.

Marek Kozłow

Nawet Wilhelm Hoffmann, w swojej Kronice Pruszcza wspomniał o nim ledwie w jednym zdaniu. Pora więc najwyższa, by przywrócić mu należne dla jego osiągnięć miejsce. Bo mamy w przypadku Albertiego do czynienia z osobą, która pracując z dala od głównych niemieckich ośrodków naukowych, stała się dzięki swoim dziełom jedną z ważniejszych postaci nauk humanistycznych XIX wieku.

Karl Edmund Robert Alberti urodził się w roku 1801 w Gdańsku. Od najmłodszych lat pasjonowała go muzyka. Z biegiem lat zaangażował się w działalność gdańskiego towarzystwa kulturalnego, ogólnie zwanego „Danziger Dilettanten”. Obok kariery muzycznej obrał Alberti drogę służby bożej, stając się z początkiem lat 30-tych XIX w. wikariuszem kościoła Św. Trójcy. W ramach działalności duszpasterskiej skupił się głównie na edukacji młodzieży. Jego praca znalazła uznanie przełożonych i w roku 1834 Alberti powołany został na samodzielnego pastora parafii ewangelickiej w Pruszczu. Przebywał tu 4 lata, zajmując oczywiście na ten czas budynek tzw. „Pastorówki”.

Awans ten oznaczał także pewnego rodzaju wolność działania. Mógł się on teraz bardziej skupić nie tylko na duszpasterstwie, ale także nad swoimi innymi zainteresowaniami. A były one iście imponujące. Obszary prac Albertiego sięgają od aspektów prawnych edukacji chrześcijańskiej, poprzez analizę metod edukacyjnych głównego reformatora tamtych czasów, mianowicie Szwajcara Johanna Heinricha Pestalozziego, czy analizę dzieł literackich Szekspira, po teoretyczne prace na temat twórczości van Beethovena!

Szkoła w Pruszczu jedną z najbardziej postępowych placówek pierwszej połowy XIX w.?!

Całkiem możliwe. Mimo, że w literaturze tematu Alberti uznawany jest głównie za kompozytora i teologa, jego największą pasją zdawała się być edukacja, zarówno w jej teoretycznych, jak i praktycznych aspektach. Alberti był jednym z pierwszych, którzy naukowo analizowali koncepcje edukacyjne i wychowawcze Pestalozziego. Był autorem wielu mniejszych publikacji, które z czasem zebrane zostały w dzieło „Heinrich Pestalozzi Lebensbild”. Z treści ich wynika, że postać, a przede wszystkim koncepcje Szwajcara zajmowały Albertiego już podczas jego pobytu w Pruszczu. Będąc głową pruszczańskiej parafii musiał mieć on także bezpośredni wpływ na działalność miejscowej szkoły. Nie można więc wykluczyć, że starał się on tutaj zaszczepić podstawowe idee pestalozziańskiej filozofii. Jest to o tyle istotne, że jej główną linią była wielostronna (intelektualna, moralna i praktyczna) forma edukacji najmłodszych, a przede wszystkim jej powszechna dostępność. Działalność musiała cieszyć się coraz większym uznaniem, zarówno pośród jego przełożonych hierarchów, jak i czołowych postaci niemieckiego życia kulturalnego tamtych lat. Alberti, mimo że działał na prowincji, dbał o dostęp do dóbr kulturalnych i intelektualnych. Bliskość Gdańska umożliwiała mu to. Pracując w Pruszczu Alberti nadal pozostawał aktywnym członkiem Towarzystwa Gdańskich Dyletantów. W latach 1836 i 1837 powstały jego programy towarzystwa na sezony koncertowe. Był on dla tej grupy postacią tak ważną, że jego przeniesienie do Kwidzyna, a tym samym koniec jego członkostwa uhonorowany został specjalną publikacją grupy na jego cześć.

Utrzymywał Alberti także intensywne kontakty z głównymi centrami naukowymi niemieckiego obszaru językowego. Do grona jego najbliższych przyjaciół należał najwybitniejszy niemiecki nauczyciel muzyki XIX wieku Siegfried Wilhelm Dehn.

Rosnąca pozycja Albertiego, jako naukowca, wychowawcy, kompozytora i w końcu pastora nie pozwalała na to, by pozostał on w małym wówczas Pruszczu na dłużej. Po czteroletniej służbie Alberti powołany został do Kwidzyna, gdzie objął prestiżową, jak na ciągle jeszcze młodego pastora, posadę proboszcza tamtejszej katedry. Kwidzyn był też miejscowością znacznie większą od ówczesnego Pruszcza. Jego poważna pozycja i nowe miejsce dawały mu więc także okazję do szerszych działań edukacyjnych i kulturalnych. Zaledwie kilka miesięcy po przybyciu do miasta założył tam Towarzystwo Literackie, które z miejsca stało się najważniejszą grupą kulturalną Kwidzyna. Uważa się, że Alberti był tam jego główną postacią.

W Kwidzynie Alberti zasłynął także jako wielki mówca, a sława jego kazań rozeszła się daleko poza granice prowincji i doczekała się wielu przedruków. Między innymi jego mowy na cześć króla pruskiego Friedricha Wilhelma III.

W roku 1840 Alberti utworzył w Kwidzynie Seminarium dla Nauczycielek i Wychowawczyń. I tu pozostawił on ślad w postaci swego rodzaju podręcznika dla wszystkich, którzy zamierzali tworzyć podobne instytucje edukacyjne. Dość powiedzieć, że pozycja ta doczekała się kilku wznowień.

Jego coraz większy i wielostronny dorobek uczynił Albertiego jedną z najważniejszych postaci niemieckiej polityki edukacyjnej połowy wieku. W dowód uznania powołano go w roku 1854 na stanowisko Stadtschulrata w Szczecinie, najważniejsze stanowisko urzędnicze w dziedzinie edukacji dla całej prowincji. Mimo coraz szerszych obowiązków, Alberti wykorzystał okazję wynikającą z jego pozycji, by móc dalej publikować, nawet swoje wcześniejsze prace i przemyślenia.

A oto tylko niektóre z jego dzieł, których rozpiętość tematyczna pozwala z czystym sumieniem na określenie Albertiego „człowiekiem renesansu”

- „Johan Heinrich Pestallozi – Lebensbild” (Wykłady Albertiego na temat reform Pestalozziego) – przełożona także na język holenderski.

- „Ludwig van Beethoven als dramatischer Tondichter” (Teoretyczna analiza kompozycji)

- Shakespeare-Album: des Dichters Welt/ und Lebensanschauung” (Naukowe opracowanie dzieł Szekspira)

- "Die freie evangelische Kirche und ihre Verfassung” (Analiza statutów kościelnych)

- „Ueber unsterblichkeit der Seele, als persönlicher Fortdauer des Menschen nach dem Tode“ (Cykl wykładów filozoficznych o nieśmiertelności duszy)

- Die Musik in Kirche und Schule” (Naukowe opracowanie metodyczne i ideowe).

Prace te dostępne są do dzisiaj w wielu bibliotekach uniwersyteckich, niektóre z nich także w gdańskiej Bibliotece PAN. Niestety dostęp utrudnia konieczność znajomości języka niemieckiego, a także umiejętność odczytywania starych krojów czcionek.

(Red.) Marek Kozłow. Fot Archiwum (Kościół parafaialny i szkoła łacińska w 1907 roku)

Artykuł ukazał się także w formie papierowej, w najnowszym wydaniu miesięcznika historyczno - artystycznego Neony Tożsamość.

Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila.