Poza litrugią i władzą kościoła, a zarazem niezwykle emocjonalnie. „Zamieszkać z Chrystusem i Marią”, to opowieść o fenomenie sztuki religijnej późnego średniowiecza.
Zamieszkać z Chrystusem i Marią. Sztuka dewocji osobistej w Niderlandach w l. 1450-1530 przedstawia fenomen sztuki religijnej późnego średniowiecza – twórczość powstałą poza liturgią i oficjalnym kultem, bez bezpośredniej kontroli Kościoła, zrodzoną z emocjonalnej potrzeby religijnej więzi Prezentowane dzieła pochodzą z polskich zbiorów państwowych, kościelnych i prywatnych.
Wielki niderlandzki teolog XIV wieku Geert Groote tak pisał o potrzebie otaczania się świętymi obrazami: [...] wszystko zaś po to, by prowadzić rozmowę, szukać rady i zadawać pytania Jemu oraz świętym; by składać siebie Jemu i im w ofierze, jak to czynią posłuszni domowi słudzy; i byśmy wierni w tej służbie i posłuszeństwu, również [mogli] prosić o pomoc i wyzbyć się pragnień; zaiste zamieszkać w jednym domu z Chrystusem i Marią, pielgrzymować z pielgrzymami, płakać z płaczącymi, radować się z radującymi i cierpieć z cierpiącymi.
Na wystawie zobaczymy dzieła ukazujące macierzyństwo Marii i Pasję Chrystusa w intymnym, lecz dramatycznym i zacierającym dystans kadrze. Trzymane, wręcz tulone w rękach, oglądane twarzą w twarz, miały szczególny wymiar poznawczy, dawały wrażenie osobistego udziału w Męce, „pośredniczyły” w odpuszczeniu grzechów i zagwarantowaniu wstawiennictwa Marii. Sztuka dewocji osobistej (rozumianej najszlachetniej pobożności) była uzewnętrznieniem obyczajów, nurtów i praktyk religijnych, a jej fundamentem był czternastowieczny nurt religijny devotio moderna, w którym objawił się model życia wspólnotowego i pobożności pozaliturgicznej, indywidualnej, o wyraźnym rysie mistycznym. Na wystawie ujrzymy dzieła mistrzów niderlandzkich schyłku gotyku i renesansu specjalizujących się w malarstwie na potrzeby osobistej dewocji, w tym m.in. prace z warsztatów Albrechta Boutsa, Mistrza Legendy św. Marii Magdaleny, Joosa van Cleve i Quentina Massysa.
Mentalność religijną w Niderlandach w sposób szczególny kształtowały bogato iluminowane modlitewniki. Ich codzienna, pobożna lektura dawała dniom rytm, a modlącemu się – poczucie uświęcenia czasu i troski o pośmiertne losy duszy. Podstawową funkcją modlitewników było uświadomienie człowiekowi jego grzesznej natury – praktyki modlitewne służyły jej przezwyciężeniu na drodze do zbawienia, pozwalały wiernym mentalnie pielgrzymować u boku Chrystusa. Gdańska wystawa będzie nadzwyczajną i pierwszą w tak szerokim wyborze okazją do obejrzenia większości niderlandzkich modlitewników ze zbiorów polskich, w tym przede wszystkim z Biblioteki Czartoryskich Muzeum Narodowego w Krakowie.
Wczesne niderlandzkie metaloryty i miedzioryty dewocyjne funkcjonowały w sferze prywatnej i służyły religijnej refleksji. Często naklejano je na ściany, wklejano do kodeksów, a zwłaszcza do prywatnych modlitewników. W prezentowanym na wystawie wyborze zwracają uwagę unikatowe metaloryty, wklejki w inkunabułach ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej PAN oraz miedzioryty pasyjne Mistrza I A M van Zwolle. Szczególnie cennym świadectwem mobilnej sztuki dewocji jest tapiseria ze Świętą Rodziną z początku XVI wieku, jedna z kilkunastu tego typu zachowanych na świecie.
W ramach wystawy po raz pierwszy zostanie zrekonstruowane wnętrze znane z niderlandzkiej ikonografii Zwiastowania, wypełnione oryginalnymi średniowiecznymi meblami, dewocjonaliami i przedmiotami codziennego użytku. W tej wyodrębnionej przestrzeni zwiedzający znajdą m.in. rzadkie w zbiorach polskich figurki dewocyjne z Mechelen.
Te i inne eksponaty, niegdyś świadectwa żarliwej wiary, dadzą widzom okazję do szczególnej refleksji nad fascynującym przejawem kultury religijnej, którym była sztuka dewocji osobistej w Niderlandach u schyłku gotyku i we wczesnym renesansie.
Zamieszkać z Chrystusem i Marią.
Sztuka dewocji osobistej w Niderlandach w l. 1450-1530
Wystawa ze zbiorów polskich
Wystawa czynna: 1 grudnia 2017-28 lutego 2018
Wernisaż: 30 listopada 2017, godz.: 18.00 (wstęp wolny)
Miejsce: Muzeum Narodowe w Gdańsku/Oddział Zielona Brama,
ul. Długi Targ 24, 80-828 Gdańsk
Kurator: dr hab. Marcin Kaleciński Prof. UG
Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila.