Gdyby stała, obchodziłaby dziś 130 rocznicę otwarcia. Była jednym z najbardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych budynków przedwojennego Gdańska. Mowa o Wielkiej Synagodze. Świątynia została zbudowana w latach 1885-1887. Została sfinansowana przez pięć zjednoczonych gmin reformowanych: Winnicy, Wrzeszcza, Szopy, Starych Szkotów i ul. Szerokiej. Wybudowała ją berlińska firma Ende i Boeckmann, wybrana przez gdańskie władze miejskie.
Synagoga została uroczyście otwarta 15 września 1887 roku przez gdańskiego rabina Kossmana Wernera, który wygłosił uroczyste przemówienie przed władzami miasta oraz wiernymi. Następnie do synagogi wniesiono zwoje Tory ze śródmiejskiej Starej Synagogi, które umieszczono w szafie ołtarzowej Aron ha-kodesz, i zapalono wieczne światło. Pierwsze nabożeństwo odbyło się 8 grudnia 1887 roku. Na początku XX wieku w synagodze otwarto jedno z najstarszych na świecie muzeów judaistycznych, posiadające bardzo bogate eksponaty, których część przekazał gdański kolekcjoner dzieł sztuki - Lesser Giełdziński. Nabożeństwa odbywały się przy akompaniamencie organów oraz chóru; w synagodze odbywały się również liczne koncerty, występy teatralne oraz wykłady znanych profesorów i rabinów świata.
Po dojściu nazistów do władzy w 1933 roku przy synagodze utworzono wartę strzegącą jej przed bojówkami. Dzięki temu ocalała aż do 1939 roku, mimo że próbowano ją dwa razy zniszczyć i podpalić. Zarząd gminy obawiając się kolejnych napadów sprzedał wyposażenie synagogi: organy sprzedano do Krakowa, świeczniki do Warszawy, ławy zborowi ewangelickiemu w Nowym Porcie, archiwum do Jerozolimy, a zbiory judaików wywieziono do Ameryki dzięki Jointowi – organizacji założonej przez amerykańskich Żydów (pozostają tam do dnia dzisiejszego). Zbiory bogatej biblioteki wywieziono do Wilna.
Na początku 1939 roku synagoga została sprzedana Senatowi Wolnego Miasta Gdańska. 15 kwietnia 1939 roku w synagodze odbyło się ostatnie nabożeństwo szabatowe. Wkrótce została otoczona drewnianym płotem, na którym powieszono napis: Komm lieber Mai und mache von Juden uns jetz frei, który znaczy:Przybądź kochany maju i uwolnij nas od Żydów. 2 maja 1939 roku władze nazistowskie przystąpiły do rozbiórki synagogi.
Obecnie miejsce gdzie znajdowała się synagoga jest w dużej mierze niezagospodarowane. Pojawiały się nierealne pomysły, żeby odbudować Wielką Synagogę. Teren po synagodze został podzielony pomiędzy trzy instytucje. Na większości terenu został zbudowany teatr elżbietański, pozostałe skrawki terenu otrzymała gmina żydowska oraz dawny Urząd Ochrony Państwa – dzisiejsze ABW. W rysunku posadzki placu, na którym znajdowała się Wielka Synagoga odtworzono (innym kolorem kostki) nieistniejący zarys jej ścian.
Synagoga została wybudowana w stylu neorenesansowym, na planie wydłużonego prostokąta. Była jednym z najbardziej charakterystycznych budynków w Gdańsku, posiadała wielką kopułę z latarnią oraz dwie małe wieżyczki nakryte hełmami. Pośrodku ściany frontowej znajdowało się witrażowe okno z rozetą. Wszystkie iglice hełmów były osadzone ażurowymi gwiazdami Dawida.
Przestronne wnętrze synagogi posiadało sklepienie żaglowe, z którego zwisały ogromne żyrandole. Mogło pomieścić nawet 2000 osób, sala główna znajdowała się centralnie pod wielką kopułą. We wschodniej ścianie w półokrągłej apsydzie umieszczono wspomnianą już szafę ołtarzową Aron ha-kodesz nazywaną również arką. Zwyczajowo arka zasłonięta była bogato haftowaną, aksamitną zasłoną symbolicznie oddzielającą sferę sacrum od profanum. Nad arką znajdowały się tablice Dekalogu trzymane przez dwa lwy. Za nia zaś znajdowały się wielkie organy z chórem synagogalnym, który mógł pomieścić 100 osób. Zaraz przy podwyższeniu umieszczono bimę – czyli specjalnie podwyższone miejsce w kształcie namiotu lub kapliczki służące do czytania Tory i głoszenia nauk. Wzdłuż murów bocznych i ponad zachodnim wejściem znajdowały się masywne, arkadowe galerie przeznaczone dla kobiet, wsparte na wielobocznych filarach; mogące pomieścić 300 osób. W sali głównej znajdowały się dwa rzędy ław które mogły pomieścić 1600 osób. Ściany były pomalowane motywami roślinnymi, geometrycznymi oraz wersetami biblijnymi. Już wówczas cała synagoga posiadała elektryczne ogrzewanie oraz oświetlenie.
foto+ifno: wikipedia.com
oprac. Karoll
Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila.