Na tej synagodze wywiesili ""Przybądź kochany maju i uwolnij nas od Żydów"

15 kwietnia 1939 roku hitlerowcy zamknęli Wielką Synagogę w Gdańsku. Po dwóch tygodniach zaczęła się jej rozbiórka, ale część wyposażenia udało się wywieźć za granicę.

Żydzi w Gdańsku nigdy nie mieli łatwo. Mimo tolerancji religijnej w epoce nowożytnej nie mieli prawa osiedlać się w mieście. Wpuszczano ich, za uiszczeniem stosownej opłaty, tylko w dni targowe. Zmiana nastąpiła dopiero po rozbiorach, za czasów pruskich. W tym też czasie w mieście zaczęła funkcjonować gmina żydowska. Liczba Żydów pod koniec XIX wieku oscylowała wokół liczby 20 tys. Dlatego niewystarczające okazały się dotychczasowe miejsca modlitw.

W latach 1885-1887 wybudowano przy obecnej ul. Bogusławskiego tzw. Wielką Synagogę. Wybudowano ją w modnym ówcześnie stylu neorenesansowym.

Synagoga pomieścić mogła jednorazowo niemal dwa tyś. osób. Ściany były pomalowane motywami roślinnymi, geometrycznymi oraz wersetami biblijnymi. Synagoga była również bardzo nowoczesna - posiadała elektryczne ogrzewanie oraz oświetlenie. Od zachodu synagoga zwieńczona była kopułą z latarnią, front zdobiły dwie stylizowane wieże z hełmami i dużym oknem, ażurową gwiazdą Dawida i arkadowym przedsionkiem między nimi. Iglice hełmów wież również ozdobiono gwiazdą Dawida. Wraz z kopułą synagoga osiągnęła 60 m wysokości.

W jej finansowaniu partycypowało pięć gmin żydowskich: Winnicy, Wrzeszcza, Szopy, Starych Szkotów i ul. Szerokiej. Synagoga została uroczyście otwarta 15 września 1887 roku przez rabina Kossmana Wernera oraz władze miasta.

Do budynku uroczyście wniesiono zwoje Tory i zapalono wieczne światło. Pierwsze nabożeństwo miało miejsce 8 grudnia 1887 roku. W synagodze znajdowały się organy oraz chór, mogący pomieścić 100 osób.

Na początku XX wieku Wielka Synagoga stała się słynna w judaistycznym świecie. Otwarto bowiem w niej muzeum judaików ze zbiorów Lesser Giełdzińskiego. Było to jedno z najstarszych muzeów tego typu na świecie.

Sytuacja Żydów pogorszyła się po dojściu nazistów do władzy w 1933 roku. Wtedy gmina utworzyła nawet wartę obywatelską, która strzegła budynku. Dzięki temu podczas Nocy Kryształowej nie ucierpiała ona tak jak synagoga w Sopocie. Mimo tego dwukrotnie próbowano podpalić budynek. Zmuszeni szykanami gdańscy Żydzi zdecydowali się odsprzedać synagogę miastu, w zamian za zgodę na emigrację. Wystrój wnętrza bądź sprzedano, bądź wywieziono za zgodą Niemców. Ostatnie nabożeństwo odbyło się 15 kwietnia 1939 roku. Budynek otoczono drewnianym płotem, na którym powieszono napis:Komm lieber Mai und mache von Juden uns jetz frei, który znaczy: "Przybądź kochany maju i uwolnij nas od Żydów". Dwa tygodnie później naziści przystąpili do rozbiórki budynku.

Piotr Celej

fot. arch. M. Abramowicz, Sopocki Dom Aukcyjny

 

Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila. 

Tagi: