Co roku gorące dyskusje wywołują tematy związane z historią Ziemi Kamieńskiej i jej mieszkańców. Od zawsze tematem wzbudzającym emocje takie jest kwestia „wyzwolenie czy okupacja Kamienia w 1945”. Spory te powtarzają prawie każdego marca przy okazji obchodów „wyzwolenia czy zdobycia” Kamienia. Ostatnio dołączył do tego spór o pozycje, tytuły i właściwą identyfikację von Kleista.

W związku z powyższym proponuję coś co nie powinno budzić sporów a z pewnością powinno budzić ciekawość. Ciekawostkę dotyczącą naszych terenów bez odnoszenia się do kwestii racji historycznych, religijnych itp. Jednocześnie zastrzegam, iż nie mam aspiracji do tytułu historyka czy regionalisty Ziemi Kamieńskiej, stąd tekst poniższy może zawierać błędy czy uproszczenia typowe dla amatora.

fot. archiwum autora

Historia zaczyna się około roku 1563. Wówczas to pastorem parafii Trzebieszewo (Tribsow) zostaje pastor Joachimus Schmidt. Wieś Trzebieszewo istnieje wówczas co najmniej 300 lat. Pierwsza pisemna wzmianka o wsi pochodzi z 1215 gdzie Tribsow wymieniane jest jako siedziba podskarbiego i własność rodziny von Witten. Kościół istnieje od 1466 roku. Wybudował go także członek rodu von Witten - Heinrich. Jak czytamy o powstaniu kościoła w książce pastora Ernsta Biastocha „Heinrich von Witten, pan na włościach w Tribsow (Trzebieszewo) w roku pańskim 1443 odbył pielgrzymkę do Jerozolimy do grobu pańskiego, w drodze powrotnej jednak zatrzymał się na pewien czas w Rzymie i uzyskał od Ojca Świętego pozwolenie na budowę kościoła, które to przyrzeczenie po powrocie do domu razem ze swoim bratem, Wolfhardem von Witten, który zmarł bez potomstwa, po 13 latach, to znaczy w roku 1466 po narodzinach Chrystusa zrealizował dużym nakładem kosztów oraz szczodrze dotował nowo wybudowany kościół Tribbezow!”
Zdjęcie – cegła z muru

Cegła w ścianie kościoła w Trzebieszewie z wyrytą datą budowy. 
Nasz pastor jest drugim protestanckim pastorem w Trzebieszewie od czasu wprowadzenia reformacji na Sejmiki Trzebiatowskim. Piastował swój urząd 30 lat i przynajmniej w początkowej fazie nic nie wskazywało, że przejdzie do historii jako złoczyńca i rozbójnik. Zaczął z rozmachem. Naprawił rozpadającą się wieżę kościoła, rozbudował na własny koszt plebanię, która wcześniej była „odludna i zapuszczona”, oraz zagospodarował grunty parafialne poprzez wycinanie „olszyn i wierzb”. Słowem gospodarz. I to taki, który nie skąpił własnych pieniędzy na potrzeby wspólnoty. 

Jednak około roku 1593 został oskarżony o herezję. Ciężki zarzut w tamtych czasach kończący się nierzadko śmiercią. Jeszcze w roku 1620 za czary ścięto i spalono na stosie w Szczecinie Sydonie von Borc. Kobietę z zamożnego i znacznego rodu. Dwórkę księżnej Amelii Saskiej i kobietę, która przyjęła oświadczyny (później wycofane) Ernesta Ludwika Księcia Wołogoskiego z rodu Gryfitów. Nasz pastor został oskarżony 30 lat wcześniej a jego urodzenie i pozycja społeczna z pewnością nie dawała mu takiej ochrony jaką miała Sydonia. Więc tym bardziej dla niego zarzut mógł zakończyć się śmiercią. Zarzut tym dziwniejszy i zastanawiający że dotyczył osoby duchownej. Pastora z wieloletnim doświadczeniem i zasługami. Joachimus stanowczo i energicznie odrzucał wszelkie oskarżenia. Napisał nawet pełen emocji list z prośbą o pomoc i zrozumienie. Określa w nim siebie jako „biednego pastora w rozpaczliwym położeniu”, „skrzywdzonego przez złego człowieka”. 
W archiwum jest odpis listu z zażaleniem do wizytatorów kościelnych.

Czytamy w nim:
„Zadano mi wielki gwałt bez winy i powodu. Pokładam najgłębszą i mnie pocieszającą ufność w tym, iż biedny, w opłakanym stanie pastor będzie wysłuchany”.

Trzej wizytatorzy, których przysłano na parafię w Trzebieszewie nie mieli jednak litości. Pastor został uznany winnym i usunięty z urzędu. Na jego miejsce wyznaczono zastępcę Petrusa Ventzke, kaznodzieję i kapłana mniejszego (Subkaplan) jako zarządcę parafii Trzebieszewo. 

Nasz bohater jak wynika z listu przekonany o swojej niewinności bardzo mocno to przeżył. Musiał być w gorącej wodzie kąpany bowiem jak to dość delikatnie określono „Był on z pewnością z natury popędliwy”. Na początek odmówił opuszczenia parafii i oddania zarządu nowemu pastorowi. Doszło więc do kuriozalnej sytuacji , w której Schmidt nie będąc pastorem Trzebieszewa zajmował tutejszą plebanię a Petrus Ventzke oficjalnie będący pastorem w Trzebieszewie rezydował w Kamieniu. 

Potem jednak nasz pastor posunął się do czynów które postawiły go już poza marginesem prawa. Przygotował zasadzkę na nowego pastora i próbował pozbawić go życia gdzieś w Borucinie czyli na drodze między Kamieniem a Trzebieszewem. Na szczęście nikomu nic się nie stało. Ostatecznie 25 października 1594 zmuszono go do opuszczenia plebani. Władze kościelne zwróciły mu wszelkie poniesione nakłady na plebanie i kościół. Schmidt przestał być pastorem Trzebieszewa po 31 latach posługi. 

Jak pisze Ernst Biastoch „Jednakowoż Schmidt nie potrafił puścić w niepamięć doznanej rzekomo niesprawiedliwości. Nienawiść i gniew doprowadziły go do tego, iż zaczął wieść hulaszcze życie.” Wraz z synem (Joachimem Hermannem) zaczęli włóczyć się po okolicy kradnąc co im wpadło w ręce. Szybko stali się prawdziwą plagą Kamienia i okolicznych wsi. Długo też udawało im się uciekać przed wymiarem sprawiedliwości i wymykać z wszelkich obław. Trwało to aż do roku 1597 a więc blisko 3 lata. 

Ostatecznie jednak syn wpadł w ręce wymiaru prawa. Już następnego dnia został powieszony. Złapano go w Dobropolu a powieszono w Kamieniu. Biorąc pod uwagę fakt, że sam transport między miejscowościami zajmował wówczas prawie cały dzień sędziowie nad losem i karą dla Joachima Hermanna nie obradowali zbyt długo. 

Śmierć syna poprowadziła Schmidta do wściekłości. Mszcząc się dokonał podpaleń w Kamieniu i Trzebieszewie. Znając historię wielkich pożarów niszczących nieraz całe miasta i zdając sobie sprawę jak trudno było w tamtym okresie ugasić pożar musimy zrozumieć jak wielkim było to występkiem i jak bardzo niebezpiecznym dla mieszkańców. Pastora złapano najprawdopodobniej na gorącym uczynku. Znów oddam głos Biastochowi „Został przy tym przyłapany i w dniu 20 listopada 1598 r. również poszedł na stryczek”. 

Na stryczku ojciec i syn

Tak zakończył żywot człowiek, który przez 30 lat był pastorem w Trzebieszewie, zbudował tam plebanię i rozwinął dobra kościelne a szedł na stryczek jako włóczęga, złodziej i podpalacz. Rok wcześniej na stryczek zaprowadzono także jego syna. 

Co ciekawe w stosunku do osoby pastora podano dokładną datę dzienną wykonania egzekucji. Podobno powieszono go w Kamieniu w miejscu zwanym później „Pappenhagen”. Wg Biastocha miejsce to nazwano tak „ponieważ powieszono tam „klechę” (niem. Pfaffe). Jednakże jest też możliwe, że dawniej znajdowały się tam topole (niem. Pappel), i stąd ta nazwa”. 

Co zgubiło pastora Schmidt? Z pewnością miał krewki charakter i spokojnie możemy porównać jego temperament do Sienkiewiczowskiego Kmicica, którego gorąca krew też wciąż wpędzała w tarapaty. Początkowo zapał i zaangażowanie pastora szedł w dobrym celu – rozwoju i dobrobytu parafii. Potem jednak była to już równia pochyła – odmowa opuszczenia parafii, zasadzka na następcę, kradzieże i na koniec podpalenie. 

Zastanawiające są jedna zapiski dotyczące stosunków pastora z jego patronami. Patronami Biastoch określa radę kościelną z Kamienia Pomorskiego, której podlegała parafia w Trzebieszewie. Nie śmiem tu rozstrzygać czy była to kuria czy kapitała kamieńska czy też fundatorzy i donatorzy kościoła. Faktem jest, że jak pisze Biastoch „następnie prawdopodobnie poróżnił się ze swymi patronami, zapewne to było powodem, iż ok. 1593 r. został pozbawiony swego urzędu”. Czy zatem oskarżenie o herezję było fałszywe i miało na celu jedynie pozbycie się pastora? Przez kilkadziesiąt lat swego urzędowania stworzył w Trzebieszewie dobrą i bogatą parafię. Swoim obszarem sięgała ona aż do Świerzna. Może ktoś miał na nią ochotę a stary pastor stał się przeszkodą? 

Komentując wyrzucenie go z parafii Biastoch pisze „Zwierzchnicy nie całkiem zatem niesprawiedliwie usunęli pastora z Urzędu”. Dlaczego używa sformułowania „nie całkiem zatem niesprawiedliwie”? Sam będąc pastorem i podlegając tym samym patronom (lub raczej ich potomkom) nie mógł wprost napisać czegoś złego na ich temat. Czy dlatego tak ogólnikowo daje do zrozumienia, że wina pastora nie była oczywista? Przypadki oskarżania kogoś o herezję w celu przejęcia jego majątku czy stanowiska były dość powszechne. Wg niektórych historyków nawet podawana wyżej Sidonia von Borc oskarżona o czary i stracona była przykładem próby przejęcia jej majątku. Przypuszcza się, że jej rodzina inspirowała oskarżenie o czary by po jej śmierci przejąć ogromne dobra i ziemie jakie posiadała. Swoim charakterem i postępowaniem Sidonia tylko ułatwiła im zadanie i oskarżenie. Porywczy i łatwo wpadający w gwałtowny gniew Schmidt też mógł być łatwym celem. Oczywiście dziś tego nie rozstrzygniemy a całe moje dywagacje opierają się na dwóch fragmentach zapisów wyrwanych z całości. Zanim jednak odsądzimy powieszonego pastora od czci i wiary może warto i taką ewentualność wziąć pod uwagę?