Wśród grup terrorystycznych w Europie jedną z najważniejszych jest ETA. Baskijscy terroryści przez wiele lat potrafili być zmorą całej Hiszpanii.

Baskijska Wspólnota autonomiczna to obszar obecnie zajmujący powierzchnię 7,2 tys. kilometrów kwadratoych znajdujący się pomiędzy Hiszpanią i Francją.

Sami Baskowie uważani są za jeden z najstarszych narodów europejskich, gdyż ich historia sięga początków naszej ery. Już Rzymianie i Wizygoci próbowali podbić tamtejsze tereny. W roku 581 naszej ery wódz Wizygotów Leovigild założył stanicę do obrony przed Baskami w pobliżu wioski Gastaeiz. Z czasem Baskowie przyjęli chrześcijaństwo stając się później przedmurzem chrześcijaństwa w czasach ekspansji arabskiej. W 1200 roku dwie prowincje Alava oraz Gipuzcoa zostały przyłączone do Kastylii. Kolejna prowincja Bizkaia została włączona do Kastylii dopiero w XIV wieku. W XVI wieku Baskowie uczestniczyli w wojnach hiszpańsko-francuskich pomiędzy Karolem V, a Franciszkiem I. Na terenie Państwa Basków prowadzone były również wojny przeciwko rewolucji Francuskiej oraz inwazja Napoleona w 1808 roku. W wojnach o sukcesję na tronie Hiszpanii (tzw. karlistowskich) Baskowie popierali Carlosa, dlatego zwycięstwo jego przeciwniczki – Izabeli II było ciosem dla istniejącego wówczas Państwa Baskijskiego.

Wiek XIX był podobnie jak w innych częściach Europy okresem budzenia się nacjonalizmu na terenie Baskonii. W 1894 roku Sabino Arana Goiri założył Baskijską Partię Nacjonalistyczną, zaprojektował flagę baskijską oraz spisywał i propagował tradycje baskijskie. Początek XX wieku rozbudził nadzieje na autonomię Kraju Basków, w związku z obietnicą znacznych należności ziem baskijskich otrzymanych od Republikanów, jednak przejęcie władzy przez Francisco Franco, który dążył do utworzenia jednorodnego państwa narodowego zablokowało możliwość uzyskania autonomii na wiele lat.

Powstanie ETA

 Genezy powstania ETA można doszukiwać się w roku 1953 gdy grupa studentów z Bilbao założyła grupę pod nazwą EKIN (działać). Założenie grupy stanowiło reakcję na nieskuteczną politykę partii PNV (Partido Nacionalista Vasco) dotyczącą walki o prawa mniejszości baskijskiej. Z tejże partii pochodzili też założyciele zgrupowania. EKIN próbowało uzyskać poparcie partii PNV, jednak jej liderzy sprzeciwiali się takiej polityce. Stowarzyszenie to zostało przemianowane na Euskadi ta Askatasuna (Baskonia i Wolność). Źródła podają dwie daty tego przemianowania. Jedna z nich to 31 lipca 1959 roku, druga zaś, bardziej ogólna to rok 1958. Grupa została określona przez założycieli jako bezwyznaniowa i patriotyczna. Grupa odcięła się od tradycyjnego baskijskiego katolicyzmu. Założyciele czerpali z ideologii grup rewolucyjnych na Kubie i w Algierii.   

Organizacja twierdziła, iż realizuje stare powiedzenie, iż „lepiej być rzeźnikiem niż cielęciem”. Pierwsze zamachy bombowe przeprowadzone przez ETA miały miejsce w Bilbao, Gasteiz i Santander w roku 1959. W roku 1961 członkowie organizacji przeprowadzili nieudaną próbę wykolejenia pociągu wiozącego weteranów wojennych na obchody 25 rocznicy wybuchu Hiszpańskiej Wojny Domowej oraz zwycięstwa Franco. Wskutek tej akcji, władze Hiszpanii odpowiedziały masowymi aresztowaniami, kontrolami oraz torturami stosowanymi wobec podejrzanych o udział w atakach. Więzienia zapełniły się ludnością Baskijską, a znaczna część bojowników przeniosła się na Francuską część Baskonii. W tym regionie w roku 1962 odbyło się pierwsze oficjalne zgromadzenie (ETA I). Ideologia partii czerpała z Sabino Arana Goiri, działacza i teoretyka baskijskiego ruchu narodowego i zakładała ona jako podstawowe fundamenty:

- baskijską rasę,

- religię,

- baskijską tradycję,

- suwerenność.

ETA koncepcję rasy baskijskiej zastąpiła koncepcją baskijskiego języka oraz kultury, które miały stanowić symbol baskijskiej tożsamości. W przeciwieństwie do nacjonalistycznej partii (PNV), ETA wniosła do baskijskiego nacjonalizmu sekularyzm oraz hasła nawołujące do obrony klasy robotniczej. W pierwszym okresie funkcjonowania grupy ukształtowały się dwa skrzydła:

- skrzydło rewolucyjne, opierające swoje postulaty na marksistowsko-leninowskich metodach walki klas;

- skrzydło patriotyczne, odwołujące się do nacjonalizmu baskijskiego.

W kolejnych latach, na terenie francuskiego Kraju Basków doszło do następnych zgromadzeń: ETA II w roku 1963, ETA III w 1964, ETA IV, w 1965 oraz ETA V w  1966 i 1967 roku. Na spotkaniu ETA II postanowiono o zerwaniu wszelkich związków z Baskijską Partią Narodową (PNV), argumentując, iż partia ta reprezentuje burżuazję. Na zgromadzeniu ETA III wyrażona została aprobata dla zasad i metod wojny rewolucyjnej jaką rozpoczęli Baskowie. ETA IV uprzywilejowała marksizm i uznała zbieżność kwestii społecznej i narodowej w przypadku Kraju Basków. ETA V poprzez połączenie wyzwolenia narodowego ze społecznym, doprowadziła, do tego, iż Baskijski proletariat stał się stroną w walce o suwerenność Basków. Na piątym zgromadzeniu postulowano przekształcenie ETA w partię robotniczą, jednak propozycja ta została odrzucona.

W czerwcu 1968 roku, przewodniczący zgromadzenia Txabi Etxebarrieta zastrzelił hiszpańskiego policjanta, który przeprowadzał kontrolę drogową. Kilka godzin później, Przewodniczący sam został zastrzelony przez policję. Odpowiedzią na te wydarzenia było zamordowanie przez działaczy ETA szefa policji w mieście Gipuzkoa – Melitona Manzanasa. Odpowiedzią władz Hiszpanii były masowe aresztowania i głośne procesy wielu członków organizacji, skutkujące skazaniem na wiele lat więzienia lub śmierć. Do roku 1969 aresztowane zostało prawie całe przywództwo ETA.

VI Zgromadzenie ETA, które odbyło się latem 1970 roku uznało za priorytet sprawę robotniczą, która miała być od teraz ważniejsza od sprawy narodowej. ETA od teraz stała się partią polityczną. Rozbieżności ideologiczne doprowadziły do podziału na kilka frakcji:

- Czerwone Komórki (Red Cells) – reprezentujące poglądy marksistowskie;

- ETA V – obrońców tezy kolonialnej;

- frakcję militarystów – pod dowództwem Juana Jose Etxabe.

Czerwone komórki wkrótce opuściły partię w świetle połączenia dwóch pozostałych frakcji.

Śmierć Franco i rozwiązanie ETA-PM

 W roku 1970 postawiono zarzuty zamordowania szefa policja Manzanasa szesnastu bojownikom ETA. Łącznie zasądzone zostało sześć wyroków śmierci oraz ponad 700 lat łącznych kar więzienia. W obliczu głośnych strajków i demonstracji w kraju oraz poparcia bojowników ETA przez wiele środowisk nie tylko we Francji i Hiszpanii zmusiło wymiar sprawiedliwości do zamianę wyroków śmierci na dożywocie. Kolejne przełomowe działanie ETA miało miejsce w roku 1973, gdy na wskutek eksplozji ładunku wybuchowego zginął hiszpański premier, admirał Luis Carrero Blanco. Był on prawą ręką generała Franco. ETA zyskała sławę jednej z najbardziej skutecznych organizacji narodowych. Rok później front rewolucyjny opuścił szeregi ETA i utworzył odrębną organizację – LAIA (Langile Abertzale Iraultzaileen Alderia – Rewolucyjną i Patriotyczną Partię Robotniczą). Podział z października 1974 roku doprowadził do utworzenia oddziału polityczno-militarnego (ETA-PM) oraz oddziału stricte militarnego (ETA-M).

Śmierć Francisco Franco w roku 1975 doprowadziła do przejęcia rządów w Hiszpanii przez zwolennika demokracji, księcia Juana Carlosa. W toku zmian politycznych wynikłych ze śmierci gen. Franco, w marcu 1980 roku Kraj Basków otrzymał autonomię. W wyniku takich zmian ETA-PM ogłosiła zaprzestanie stosowania terroru w związku z realizacją zakładanych przez nią celów. ETA-M kontynuowała walkę o niepodległość.

ETA-PM przeprowadziła zgromadzenia w kolejnych latach:

- spotkanie ETA VI w roku 1975;

- Zgromadzenie ETA VII we wrześniu 1976 roku, gdzie władze partii uznały, iż podstawą jej działania będzie hasło „Akcja, Reakcja, Akcja”, co miało prowadzić do spirali przemocy wynikającej z atakowania reprezentantów reżimu;

- Przełomowe i zarazem ostatnie Zgromadzenie ETA VIII w lutym 1982 roku, gdzie zdecydowano o utworzeniu legalnej partii (Euskal Iraultazko Alderdia – Rewolucyjna Partia Baskijska), która z czasem połączyła się z partią Euskadiko Exkerra oraz z hiszpańską partią socjalistyczną (PSOE). Ostatecznie rozwiązano ETA-PM, a kilku członków przeszło do nadal funkcjonującej ETA-M. ETA-M przestawiła się na nacjonalizm rewolucyjny i postępowy, czego skutkiem było uzmysławianie problemu Basków całemu światu.

W kolejnych latach ETA kontynuowała liczne ataki przeprowadzane głównie przeciwko organom policyjnym i militarnym. 28 stycznia 1988 roku ETA ogłosiła trzymiesięczny rozejm będący skutkiem wstępnego porozumienia z rządem. Dalsze rozmowy pomiędzy organizacją, a rządem hiszpańskim rozpoczęły się w roku 1989 w Algierze. Rozmowy zakończyły się po miesiącu z powodu zerwania wstępnego porozumienia przez rząd. Kolejna próba dyplomatycznego zakończenia konfliktu miała miejsce w roku 1995, gdy ETA zaproponowała zawieszenie broni w zamian za uznanie przez rząd hiszpański prawa do samostanowienia Basków. Demokratyczna Alternatywa – tak nazywała się propozycja ETA, zakładała negocjację amnestii dla więźniów politycznych oraz plany mające zapobiec ingerencji hiszpańskiej w proces samostanowienia, oraz konsultacje tego procesu pomiędzy partiami oraz grupami obywateli. Rząd hiszpański odrzucił propozycję, jednak po zamordowaniu radnego z Partii Ludowej – Miguela Angela Blanco, władze Hiszpanii wyraziły chęć dialogu na temat amnestii, pomijając jednak problem samostanowienia.

ETA w XXI wieku

Zawieszenie broni ETA wykorzystała na zorganizowanie swojej struktury, dozbrojenia oraz szkolenie nowych bojowników. Angażując młodzież z bojówek nacjonalistycznych JARRAI, działano na zasadach „terroru miejskiego” poprzez pobicia oraz demolowanie restauracji i domów. Dalsze rozmowy z rządem odbyły się w Szwajcarii, gdzie ETA wciąż dążyła do przyznania Baskom samostanowienia, jednak rząd Hiszpański pozostawał w tej kwestii nieugięty, ograniczając się jedynie do rozmów na temat więźniów politycznych. Rozmowy zakończyły się fiaskiem, a ETA ogłosiła zerwanie zawieszenia broni. We wrześniu 2000 roku wskutek operacji „Czarny Wilk” aresztowano 19 osób podejrzanych o udział w zamachach, a zgodnie z ustaleniami policji, zlikwidowano niemalże cały aparat polityczny ETA. Padały stwierdzenia, iż Hiszpania dąży do delegalizacji wszelkich niepodległościowych organizacji w Kraju Basków. Kolejne zamachy w roku 2000 były już kierowane nie tylko przeciwko policji czy wojsku. Ofiarami stali się sędziowie, radni, dziennikarze, profesorowie etc. ETA pobierała również tzw. podatek rewolucyjny od biznesmenów. 16 września 2001 roku doszło do aresztowania Juana Antonio Ollara Guridi’ego, podejrzewanego o piastowanie stanowiska dowódcy militarnego ETA.

22 marca 2006 roku ETA ogłosiła trwałe zawieszenie broni, jednak jeszcze w grudniu 2006 roku doszło do kolejnego zamachu na lotniku w Madrycie. Zamachy nadal miały miejsce do roku 2010, gdy w wyniku aresztowania lidera ETA Ibona Gogeascoeche Arronategui oraz kilka dni wcześnie przechwycono bron i materiały wybuchowe. 5 września 2010 roku ETA ogłosiła bezterminowe zawieszenie broni, natomiast 8 stycznie 2011 zadeklarowała trwałe zawieszenie broni, co w konsekwencji doprowadziło do ogłoszenia 20 października definitywnego zakończenia podejmowania działań zbrojnych.

Epilog

Mając powyższe na uwadze, niewątpliwie terroryzm stosowany przez ETA zakwalifikować można jako terroryzm narodowościowy i ideologiczny. Pomijając aspiracje niepodległościowe ETA, niezwykle ważną rolę w działalności tej organizacji odegrała ideologia marksistowska. Samo działanie później już zakładanych partii politycznych opierało się na rewolucyjnych hasłach oraz walce o prawa proletariatu. W przeciwieństwie do np. IRA, religia nie odgrywała tu tak znacznej roli jak w przypadku napięć pomiędzy protestanckimi unionistami i katolickimi bojownikami IRA. Głównym czynnikiem konfliktu, z którego wynikał terroryzm uskuteczniany przez ETA był czynnik narodowościowy. 

Piotr Celej

Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila.