Grupą, na którą warto zwrócić uwagę jest Irlandzka Armia Republikańska (I.R.A.) działająca głównie na terenie Północnej Irlandii oraz Wielkiej Brytanii. Grupa ta przez długi okres potrafiła skutecznie terroryzować oraz prowadzić grę polityczną z mocarstwem w postaci Wielkiej Brytanii. Wpływ na tą sytuację miały bez wątpienia ograniczenia polityczne działalności Wlk. Brytanii na terenie Irlandii wynikające z olbrzymiego poparcia dla działalności I.R.A.
Piotr Celej
Zarys historyczny
Korzenie konfliktu Irlandii oraz Wielkiej Brytanii sięgają czasów wczesnego średniowiecza, gdy po śmierci Wilhelma Zdobywcy na tronie Anglii zasiadł Henryk II z dynastii Plantagenetów i po raz pierwszy doszło do próby podbicia Irlandii przez Anglików. Swoje późniejsze roszczenie o władanie Irlandią Król Henryk II opierał na bulli papieskiej, w której papież rzekomo nadał mu wyspę we władanie, jednakże do dnia dzisiejszego wątpliwości budzi kwestia autentyczności papieskiej bulli. Papież Hadrian IV był przyjacielem króla i miał oddać mu Irlandię we władanie na mocy utrzymywanego przez siebie faktu, iż wszystkie wyspy były własnością papieża. Historycy przypuszczają, iż w związku z brakiem jakichkolwiek zachowanych w Watykanie wzmianek o rzeczonym nadaniu praw do tronu Irlandii, mogło dojść do fałszerstwa. Autentyczność bulli papieskiej mogła zostać też poddana w wątpliwość, gdy w roku 1155 matka króla zgłosiła na Radzie Królewskiej w Winchesterze zastrzeżenia do planu podboju Irlandii.
Początek rozszerzania wpływów Anglików w Irlandii dały działania króla jednej z irlandzkich prowincji Leinster, Diarmaida Mac Murchada. Na wskutek wspierania kandydata do tronu innej prowincji oraz romansu z małżonką króla jednego z innych regionów Irlandii musiał uciekać z ojczyzny, po czym schronił się w Walii, gdzie poprosił o pomoc w rozwiązaniu konfliktu na rodzimej wyspie normandzkiego rycerza zwanego Strongbow. W konsekwencji tych działań wpływy Anglii rozszerzyły się na wyspie irlandzkiej, co doprowadziło zainteresowaniem się sprawą wyspy przez Henryka II i zwycięskim najazdem Anglików w roku 1171. Konflikt zwieńczony został zawarciem układu przez Henryka II z królem prowincji Connaught, Rorym O’Connorem, w którym złożył on przysięgę królowi Anglii i uznał go za władcę, w zamian uznany został przez króla Anglii arcykrólem niepodbitych obszarów Irlandii. Pakt ten zapoczątkował agresywną ekspansję Anglików na tereny irlandzkie, skutkującą zasiedleniem przez nich korzystnych rolniczo obszarów wyspy i wyparcia rdzennych Irlandczyków na nieurodzajne tereny takie jak mokradła czy góry, co powodowało ubóstwo, klęski głodu a w konsekwencji gorszy status społeczny Irlandczyków.
Król Henryk II zaczął także zaludnianie obszaru Dublina wyłącznie Anglikami, tworząc z miasta specjalną domenę królewską. Warunkiem wpuszczenia na te tereny Irlandczyka była chęć zostania prawdziwym „Anglikiem” pod względem języka i wierności wobec króla. Skolonizowane przez Anglię tereny Irlandii nazywano „The Pale” - od palisad ogradzających tereny pod władaniem Anglii położonych na wyspie. Irlandzcy nacjonaliści uważają opisane powyżej zdarzenia za początek 800 –letniej tragedii narodu irlandzkiego oraz za podłoże nasilającego się przez te lata konfliktu angielsko-irlandzkiego.
Na przestrzeni kolejnych ośmiu wieków dochodziło do licznych konfliktów wynikających z prób włączenia Irlandii do terytorium Anglii, a później Wielkiej Brytanii. Sprowadzona przez Henryka VIII do Dublinu armia angielska stacjonowała tam aż do 1922 roku. Do spustoszenia Irlandii doprowadziło powstanie za panowania Elżbiety I, które mimo, iż było wspierane przez Francuzów i Hiszpanów nie przyniosło zamierzonych efektów. Następstwem powstania było wysiedlanie właścicieli ziemskich w Ulsterze i zastępowanie ich angielskimi osadnikami. W późniejszych okresach na konflikt spowodowany walką o ziemię nałożył się również podział religijny na protestanckich Anglików i katolickich Irlandczyków. W 1673 roku Angielski Parlament uchwalił tzw. Test Act, nakazujący każdemu kandydatowi do służby państwowej przyjęcie komunii według liturgii anglikańskiej. W wyniku narzucenia przez króla Jerzego III unii realnej Irlandii z Anglią, doszło do zniszczenia podstaw politycznych, ekonomicznych i edukacyjnych do funkcjonowania miejscowego społeczeństwa, posługującego się językiem irlandzkim. Angielski został językiem klas wyższych oraz jedynym językiem rządu i instytucji publicznych. XIX wiek dał początek kształtowaniu się społecznej świadomości Irlandczyków co zaowocowało powstaniem wielu organizacji i ugrupowań niepodległościowych takich jak Ruch Fenian, organizacja dążącą do utworzenia niepodległej demokratycznej Rebupliki Irlandzkiej w drodze zbrojnej rewolucji. W 1867 wybuchło powstanie zorganizowane przez to ugrupowanie jednak zakończyło się ono niepowodzeniem.
W roku 1898, Artur Griffith założył partię Sinn Fein (irl. – My sami). Partia ta objęła przywództwo irlandzkiego ruchu narodowego, zaś sam Artur Griffith był przeciwnikiem rewolucji zbrojnej jako metody odzyskania przez Irlandię niepodległości. W północno-wschodnich hrabstwach Irlandii utworzono Ulsterskie Siły Ochotnicze (Ulster Volunteer Force, UVF) walczące przeciwko autonomii pod przywództwem Edwarda Carsona. Organizacja ta nielegalnie sprowadzała broń i szkoliła bojowników pod hasłem: „Ulster będzie walczył i Ulster zwycięży”. W odpowiedzi powołano nacjonalistyczną bojówkę Ochotników Irlandzkich (Irish Volunteers), która również sprowadzała nielegalnie broń i prowadziła musztrę. Brytyjska armia nie ingerowała w celu powstrzymania dostaw broni dla UVF, natomiast próbowała przejęć broń dostarczaną dla ochotników irlandzkich.
Początek współczesnemu konfliktowi dały wydarzenia wokół próby uchwalenia „home rule” dla Irlandii. Ustawa ta miała dawać Wyspie autonomiczny parlament z siedzibą w Dublinie. Protestanci w Ulsteru wszelkimi siłami starali się nie dopuścić do uchwalenia tej ustawy. W 1914 roku parlament Wielkiej Brytanii przyjął ustawę o ograniczonej autonomii dla Irlandii, zakładającą możliwość wyłączenia spod autonomii czterech hrabstw Ulsteru, dzieląc wyspę na dwoje. Podział taki mógł doprowadzić do konfliktu zbrojnego jednak zapobiegł temu wybuch pierwszej wojny światowej.
Irlandzkie Bractwo Republikańskie, dnia 24 kwietnia 1916 roku, wykorzystało trwającą wówczas I Wojnę Światową występując przeciwko Wielkiej Brytanii w powstaniu zwanym później jako Wielkanocne (Easter Rising). Powstanie jednak nie zakończyło się sukcesem. 29 kwietnia 1916 roku powstańcy skapitulowali, a Rząd brytyjski zaangażowany w walki I wojny światowej zastosował najcięższe z możliwych represji w tym stracenie 15 przywódców powstania. Represje jednak nie przyniosły spodziewanego skutku i rozjuszony brutalnymi egzekucjami naród irlandzki przebudził się do walki, co spowodowało narodzinami Irlandzkiej Armii Republikańskiej (I.R.A.). 21 stycznia 1919 roku deputowani partii Sinn Fein odmówili zajęcia miejsc w brytyjskiej Izbie Gmin i utworzyli w Dublinie Zgromadzenie Narodowe zwane „Dail Eireann”, proklamując Irlandię republiką. Rząd brytyjski ogłosił to zgromadzenie nielegalnym, a udział w nim przestępstwem, co IRA potraktowała jako wypowiedzenie wojny. Tego samego dnia, we wsi Solheadbeg. Ochotnicy Irlandzcy zorganizowali zasadzkę, w której zginęło dwóch policjantów rozpoczynając w ten sposób okres w historii Irlandii znany jako „Kłopoty” (The Troubles).
Wydarzenia te dały początek wielu aktom terroru ze strony IRA polegających głównie na podpaleniach, rabunkach broni i zastraszaniu Królewskiej Policji Irlandzkiej. Dalszy rozwój działań IRA oraz stosowanie wobec sił rządowych oraz aktywnie walczących protestantów prowadziła do pokrzywdzenia ludności cywilnej zarówno w wyniku zamachów, jak i represji ze strony Rządu Brytyjskiego. Jednym z największych wydarzeń tego okresu działalności IRA była tzw. „Krwawa Niedziela” gdzie w odwecie za zamordowanie przez bojowników armii republikańskiej 14 agentów wywiadu cywilnego oraz 5 innych osób, jednostka Rezerw policyjnych (Black and Tans – z ang. Czarno-brunatni) ostrzelała dnia 21 Listopada 1920 roku cywilów zgromadzonych na stadionie Croke Park w Dublinie, zabijając 14 osób i raniąc wiele innych.
Po podziale Irlandii na północną i południową oraz wygranej Sinn Fein w wyborach parlamentarnych w 1921 roku IRA brała udział w spaleniu Urzędu Celnego w Dublinie niszcząc ważne dla rządu brytyjskiego w Irlandii dokumenty następstwem czego był rozejm zainicjowany przez premiera Wielkiej Brytanii Davida Lloyd George’a. Po negocjacjach, w których rząd Brytyjski zagroził użyciem pełnej siły zbrojnej, dnia 6 grudnia 1921 roku popisany został dokument zwany „Traktatem” tworzący Wolne Państwo Irlandzkie składające się z 26 katolickich hrabstw należące do Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Traktat podzielił naród irlandzki skutkując bratobójczą wojną, zwieńczoną klęską przeciwników Traktatu.
Po II Wojnie światowej Południowa Irlandia ogłosiła się republiką i wystąpiła z Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Irlandia Północna pozostała we wspólnocie, a partia Unionistów sprawowała władzę, podczas gdy partia nacjonalistyczna stanowiła jedynie nieznaczną opozycję parlamentarną. Do lat 70 IRA nie podejmowała żadnych większych działań z wyjątkiem pojedynczych aktów terrorystycznych.
Rozłam I.R.A. i Sinn Fein
28 grudnia 1969 roku prasa ogłosiła rozłam w IRA na dwie frakcje. Tzw. Oficjalną IRA i Tymczasową IRA. Rozłam ten pociągnął za sobą rozłam w Sinn Fein na konwencji partii w Dublinie 11 stycznia 1970 roku. Tymczasowa IRA (Provisional IRA) nawoływała do walki ochotników deklarujących posłuszeństwo Republice Irlandii składającej się z 32 hrabstw, podobnie jak podczas Powstania Wielkanocnego. Powodem rozłamu było opowiedzenie się w grudniu 1969 roku przez znaczną część bojowników IRA za uznaniem rządów w Dublinie, Belfaście i Londynie oraz za odejściem od polityki niezajmowania miejsc przypadających w parlamencie. Ostatni żyjący wówczas członek Dail Eireann, Thomas Maguire uznał Tymczasową IRA za organizację legalną i oznajmił, iż władza dotychczasowej IRA stała się organem nielegalnym w związku z zaprzepaszczeniem ideałów przyświecających tej organizacji. Wraz z podziałem bojówki, doszło do rozłamu w partii Sinn Fein. Członkowie Oficjalnej IRA założyli Front Wyzwolenia Narodowego (National Liberation Front) i uczestniczyła w obradach parlamentu. Niedługo później – 29 maja 1972 roku Oficjalna IRA, w której zostało około 70% członków sprzed rozłamu, ogłosiła trwałe zawieszenie broni.
Działalność IRA po rozłamie
W roku 1970 po utworzeniu Ulsterskiego Regimentu Obronnego (Ulster Defence Regiment), będącego kontrolowanymi przez wojsko oddziałami porządkowymi, doszło do incydentu podczas lipcowych parad protestantów. Dnia 3 lipca 1970 roku wojsko wraz z policją wtargnęły do katolickich dzielnic w Belfaście. IRA odpowiedziała atakiem na siły rządowe. Strzelaniny oraz wybuchy stały się regularnymi zdarzeniami na ulicach miast Ulsteru.
Do pierwszego zamachu bombowego przeprowadzonego przez Provisional IRA doszło dnia 23 maja 1971 roku. Od tego momentu przestano za cel obierać jedynie obiekty o znaczeniu militarnym bądź administracyjnym. Celami stały się obiekty w centrach miast, co skutkowało zwiększeniem ofiar pośród ludności cywilnej. Z czasem zamachy bombowe były przeprowadzane zarówno przez IRA jak i przez ulsterowskich ekstremistów. Przykładami takich ugrupowań były Ulster Volunteer Force oraz Komando Czerwonej Ręki.
W ramach protestu przeciwko zakazowi organizowania demonstracji publicznych, wynikłego z nasilającego się konfliktu oraz militaryzacji obszaru Północnej Irlandii, dnia 30 stycznia 1972 roku w miejscowości London Derry zorganizowany został pokojowy marsz. Pomimo pokojowego charakteru demonstracji, do jej rozpędzenia wysłano samochody opancerzone oraz dywizję spadochronową. Wskutek mylnego przeświadczenia, iż siły porządkowe zostały ostrzelane (żaden z brytyjskich żołnierzy nie został ranny), wojsko otworzyło ogień do demonstrujących. Zabitych zostało 13 bezbronnych osób. Działania sił rządowych spowodowały wiele akcji odwetowych przeprowadzonych przez IRA, w tym zamachów skierowanych bezpośrednio przeciwko jednostkom biorących udział w tragicznych wydarzeniach określanych później jako „Bloody Sunday”.
Wskutek eskalacji niezadowolenia opinii publicznej we własnym kraju jak i za granicą, rząd brytyjski dnia 24 marca 1972 roku ogłosił ustawę „direct rule” zakładającą bezpośrednie administrowanie terytorium Irlandii Północnej. Zakończyło to funkcjonowanie rządu północnej Irlandii, a Brian Falkner podał się do dymisji. Taki stan rzeczy z małymi przerwami trwał do listopada `1999 roku. Analogicznie do sytuacji Walii i Szkocji rząd brytyjski ustanowił Sekretarza do spraw Irlandii Północnej, odpowiedzialnym za prawo i porządek na tym terytorium oraz za utrzymanie jego konstytucyjnego stanowiska.
Po tych wydarzeniach Tymczasowa IRA przeprowadziła wiele zamachów, które zapisały się w historii, do najbardziej tragicznych zaliczyć można:
- „Krwawy piątek” – 21 lipca 1972 roku – eksplozja 22 bomb w Belfaście w ciągu jednego dnia. Zginęło 9 osób;
- 21 listopada 1974 roku – eksplozje w pubach w Birmingham – 21 ofiar;
- 15 września 1976 – eksplozja w koszarach brytyjskich w Newry – 8 ofiar;
- 27 sierpnia 1979 – dwa zamachy bombowe – ofiarami był spokrewniony z Elżbietą I lord Louis Mountbatten oraz 18 brytyjskich żołnierzy;
- 12 października 1984 roku – eksplozja w Grand Hotelu w Brighton gdzie przebywała Margaret Thatcher wraz z członkami swojego gabinetu. Zginęło pięć osób, a premier ledwo uszła z życiem.
Aktem zbliżającym Republikę Irlandzką z Irlandią Północną było porozumienie z 15 listopada 1985 roku podpisane przez Margaret Thatcher oraz Garreta Fitzgeralta o mocy traktatu międzynarodowego. Republika uzyskała uprawnienia do wyrażania poglądów i propozycji w wielu kwestiach dotyczących Północnej Irlandii, zwłaszcza w zakresie bezpieczeństwa i więziennictwa. Pakt ten prowadzić miał do ocieplenia stosunków pomiędzy Eire (Irlandią Południową) oraz Unionistami. Niefortunnie, w następstwie porozumienia wzmogły się akty terroru. Unioniści sprzeciwiali się, ich zdaniem, osłabieniu pozycji Północy i osłabieniu więzi łączących ją z koroną.
W następstwie tych wydarzeń, IRA skupiła swoje ataki na celach o kluczowym znaczeniu dla atakowanych instytucji bądź o wysokiej wartości materialnej. W celu uniknięcia ofiar wśród ludności cywilnej informowano o zagrożeniach w środkach masowego przekazu, podczas gdy bojówki Ulsteru często za cele obejmowali cywili katolickiego wyznani.
Przełomowym działaniem IRA było ogłoszenie całkowitego zawieszenia broni na czas nieokreślony dnia 31 sierpnia 1994 roku, bez jakichkolwiek deklaracji ze strony brytyjskiej w temacie wycofania wojsk z Irlandii Północnej. 13 października 1994 roku, zawieszenie broni ogłosiły również protestanckie organizacje paramilitarne. Półtora miesiąca po zawieszeniu broni przez IRA z inicjatywy rządu irlandzkiego powołane zostało Forum na rzecz Pokoju i Pojednania (Forum for Peace and Reconcilation).
Podpisanie paktu o wstrzymaniu przemocy i kolejny rozłam
W wyniku działań premiera Wielkiej Brytanii Tony’ego Blaira oraz premiera Irlandii Bertie’go Aherna, IRA ogłosiła drugie zawieszenie broni, a przedstawiciele Sinn Fein, podpisali na zamku Stormont w Belfaście zasady Mitchella zakładające wstrzymanie przemocy. Skutkowało to kolejnym podziałem IRA. Niektórzy bojownicy uważali, że obrana przez Gerrego Adamsa strategia zakłada porzucenie początkowych dążeń do uwolnienia całej Irlandii od jarzma Wielkiej Brytanii. Kolejny odłam nosił miano Prawdziwej IRA (Real IRA) i jego celami było wznowienie kampanii zbrojnej. Bazując na instytucjach dawnej IRA, Prawdziwa IRA przeprowadziła dwa zamachy bombowe na terenie posterunku RUC w Moira w hrabstwie Down i w centrum handlowym Portadown.
Kolejnym przełomowym momentem w irlandzkiej historii było podpisanie Porozumienia Wielkopiątkowego (Good Friday Agreement), gdzie nacjonalistyczne organizacje SDLP i Sinn Fein otrzymały gwarancje na tworzenie ministerstw w ramach nowego rządu Irlandii Północnej. Powołano Radę Brytyjsko-Irlandzką mającą za zadanie nieformalnie łączyć administracje Dublinu, Belfastu i Londynu. Zakładano również reformy policji w celu zrównoważenia dwóch społeczności mieszkających na tym samym obszarze. Rządy Irlandii Południowej i Wielkiej Brytanii porzuciły swoje roszczenia do Irlandii Północnej pozwalając obywatelom zdecydować o przyszłości tego obszaru. Sinn Fein oraz IRA odeszły od dążeń do utworzenia jednolitego państwa Irlandzkiego, składającego się z 32 hrabstw. 22 czerwca 1998 roku, przypomniała o sobie Prawdziwa IRA, detonując bombę w hrabstwie Armagh. W następstwie miało miejsce kilka zamachów, jednak na wskutek oburzenia społeczeństwa Prawdziwa IRA również ogłosiła zawieszenie broni.
Odmowa złożenia broni i nieudane założenie rządu Północnej Irlandii
Utworzenie rządu Irlandii Północnej było warunkowane przez Davida Trimble i członków jego partii złożenie przez IRA broni, co wstrzymało dalsze rozmowy i działania w kierunku utworzenia niezależnej Irlandii Północnej. Zarówno partia Trimble’a jak i Sinn Fein upierały się, iż spełnią warunki dopiero, gdy druga strona spełni swoje warunki pierwsza. Sinn Fein w 1999 roku złożyła propozycję ustalenia ram czasowych rozbrojenia IRA i zażądała gwarancji znalezienia się w składzie nowego rządu.
Ostatecznie 16 listopada 1999 roku Gerry Adams i David Trimble doszli do porozumienia, po którym oświadczyli, iż Tribmle poprze nowy rząd, gdy IRA rozbroi swoje oddziały. W konsekwencji drugiego grudnia tego roku, utworzony został na zamku Strormont utworzono nowy Rząd Irlandii Północnej. Zażądano złożenia broni przez IRA do końca stycznia 2000 roku, jednak IRA zwlekała ze spełnieniem żądać Wielkiej Brytanii, co spowodowało zawieszenie działania nowego rządu oraz Zgromadzenia Narodowego w Belfaście. Z powodu nie spełnienia warunków przez IRA mimo prób interwencji ze strony rządu irlandzkiego, powróciły bezpośrednie rządy Wielkiej Brytanii. Kolejne lata przyniosły ze sobą konflikt związany z nieudolnym rozbrojeniem IRA, co powodowało dalsze przeszkody w drodze do utworzenia niezależnego rządu Północnej Irlandii.
28 lipca 2005 roku Tymczasowa IRA złożyła broń, szacowaną na ponad 150 ton i od tego czasu nie prowadzi działalności zbrojnej zgodnie z postanowieniami Traktatu z 1998 roku. W następstwie 15 maja 2006 roku, mianowano Pierwszego Ministra Północnej Irlandii oraz jego zastępcę. Po wyborach 7 marca 2007 roku do Północnej Irlandii powrócił niezależny rząd, w skład którego weszły DUP (Democratic Unionist Party) oraz Sinn Fein.
Pomimo zawieszenia broni oraz rozbrojenia Tymczasowej IRA, w roku 2009 doszło do ataku na bazę wojskową w Antrim, co skutkowało śmiercią dwóch brytyjskich żołnierzy. Kolejny zamach miał miejsce w lutym 2010 roku, w Newry gdzie eksplodował samochód wypełniony ładunkami wybuchowymi. Do zamachów przyznali się członkowie Real IRA.
Podsumowanie i charakteryzacja grupy poprzez metody działania
Scharakteryzowanie organizacji IRA jako grupy terrorystycznej byłoby niepełne. Oczywiście, o ile jej dawniejsze działania oraz późniejsze działania ekstremalnych odłamów spełniają wszelkie przesłanki terroryzmu, to z czasem główny trzon organizacji zmierzał do zaprzestania stosowania przemocy. Warto wskazać również na kwestię objęcia władzy przez Wielką Brytanię na Zielonej Wyspie. Pomimo zajęcia terenów Irlandii przez Anglików i wieloletnie ciemiężenie narodu irlandzkiego przetrwała świadomość narodowa i kultura Irlandczyków, jednocześnie potęgując negatywne nastroje społeczne oraz napięcie pomiędzy stronami konfliktu. Kolejnym czynnikiem nawarstwiającym konflikt był późniejszy podział religijny tych dwóch środowisk. Niewątpliwie terroryzm prowadzony przez IRA zakwalifikować można do wynikającego z nakładających się czynników narodowościowego i religijnego. Jak zostało to opisane w poprzednim rozdziale niniejszej pracy, jest to konflikt niezwykle trwały i odnawialny, wynikający z antagonizmów społeczeństw zmuszonych do zamieszkiwania na tym samym, w tym przypadku niewielkim terytorium.
W obecnym stanie rzeczy, po ponad 800 latach konfliktu angielsko-irlandzkiego oraz walki IRA trwającej niemalże 100 lat, Irlandia Północna przestała być centrum zaognionego konfliktu zbrojnego, jednak chociażby działania Real IRA mogą obudzić, ledwie co uśpione napięcia pomiędzy zamieszkującymi ją społeczeństwami.
Piotr Celej
Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila.