Minęła już 130 rocznica, jak bogaty, gdański kupiec i kolekcjoner Lesser Giełdziński udostępnił zwiedzającym swoje zbiory w siedzibie firmy przy Długim Targu 18. Co znajdowało się w zbiorach, które tak bardzo fascynowały mieszkańców Gdańska i podróżnych, którzy tu przybywali?
Giełdziński
Lesser Giełdziński urodził się w 1830 r. we Włocławku. Był synem kupca, Michaela. Od 1860 r. prowadził w Gdańsku dużą firmę handlu zbożem. Bardzo duże dochody pozwalały mu spełniać swoje zainteresowania kolekcjonerskie. Giełdziński wydawał ogromne sumy pieniędzy na zakup dzieł sztuki, wyrobów rzemieślniczych, pamiątek i wszystkiego, co mu się spodobało. Zbierał m.in.: gdańskie meble, obrazy, ryciny, ceramikę, rzeźby, zegary, świeczniki, pasy słuckie, mapy, książki, instrumenty muzyczne, biżuterię, a nawet laski, fajki i guziki. Nabywał, co ciekawe także małowartościowe bibeloty, które wśród polskich Żydów zwano „szundem”, czyli kicz.
Lesser Giełdziński
W latach osiemdziesiątych XIX w. w centrum jego zainteresowania znalazły się zabytki żydowskiej kultury ceremonialnej. Swoje eksponaty przywoził z całej Europy, niejednokrotnie kupując kompletne wyposażenia synagog. Giełdziński potrafił wykorzystywać również korzystną sytuację w Gdańsku. W związku z budową Wielkiej Synagogi, która została ostatecznie otwarta w 1887 r., nastąpiła likwidacja mniejszych miejsc modlitw. Tym samym, Giełdziński odkupywał ich wyposażenie – świeczniki, modlitewniki, żyrandole, czy zwoje Tory.
Prezentacja zbiorów
Giełdziński swoje zbiory wystawiał w siedzibie firmy przy Langer Markt 18 (Długi Targ) od 1 maja 1886 r., a od ok. 1900 r. w mieszkaniu przy Langgasse 29 (ul. Długa). Część kolekcji była również wystawiana od 1901 r. na parterze Sieni Gdańskiej przy Długim Targu 43. Kolekcja gdańskiego kupca zyskała sławę i popularność wśród mieszkańców i odwiedzających portowe miasto. Za zasługi na polu kultury, Giełdziński został w 1901 r. odznaczony pruskim krzyżem Orderu Orła Czerwonego.
Sień Gdańska
Sień Gdańska podarowana miastu, stała się jednym z pierwszych muzeów żydowskich na świecie. Z okazji swoich siedemdziesiątych piątych urodzin, Lesser Giełdziński podarował Wielkiej Synagodze i Gminie Żydowskiej w Gdańsku „na ich wieczną własność” pokaźny zbiór żydowskich zabytkowych obiektów sakralnych. Kolekcja składała się ze 127 judaików oraz portretu Giełdzińskiego namalowanego przez Marię Wicherkiewiczową, a także zdjęć europejskich synagog. Zbiór umieszczono w specjalnej sali Wielkiej Synagogi, nazwanej „Zimmer Giełdziński”. Właśnie w ten sposób zapisywanej i wymawianej, z użyciem polskich liter, tak jak, przez całe życie Giełdziński podpisywał się.
Rodzina Giełdzińskiego
Giełdziński zmarł w 1910 r. w Gries koło Bolzano, we włoskich Alpach. Zgodnie ze swoją wolą został pochowany na cmentarzu Żydowskim na Chełmie. Giełdziński od ok. 1866 r. był żonaty z Julią Unger (1847 -1889), z których miał synów: Eduarda i Waltera. Synowie byli właścicielami fabryk, Walter w Berlinie, Eduard w Wiedniu.
Muzeum Żydowskie
Wobec nasilających się ekscesów antysemickich w latach trzydziestych XX w. w Gdańsku, postanowiono, że kolekcja Giełdzińskiego zostanie wywieziona. Z pomocą przyszedł American Joint Commitee. Kolekcję zapakowano do 10 skrzyń, na liście wywożonych przedmiotów znalazły się 342 sztuki judaików, m.in. przedmioty kultu, książki, tkaniny. W lipcu 1939 r. zbiory Giełdzińskiego, przedmioty kultowe z czterech gdańskich synagog oraz inne prywatne kolekcje, przybyły do Nowego Jorku. Dorobek Giełdzińskiego w ten sposób został uratowany przed zawieruchą wojenną i stał się zalążkiem największego obecnie na świecie Muzeum Żydowskiego w Nowym Jorku.
Co ciekawe, warunkiem przekazania tych zbiorów był zapis, że jeśli gmina żydowska powróci do Gdańska w ciągu piętnastu lat, to kolekcja zostanie zwrócona. Chociaż żydowska gmina wyznaniowa powstała zaraz po zakończeniu działań wojennych, to kolekcja nigdy już do Gdańska nie wróciła. Obecnie zbiory wciąż znajdują się w Muzeum Żydowskim w Nowym Jorku i tylko część z nich jest wystawiana dla zwiedzających.
Elementy Tory. Kolekcja L. Giełdzińskiego, obecnie znajdująca się w zbiorach Muzeum Żydowskiego w Nowym Jorku.
Ewelina Pająkowska
Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila.