Naukowcy przebadali hangar w Pruszczu Gdańskim

Drewniana konstrukcja pruszczańskiego hangaru lotniskowego jest jednym z ciekawszych obiektów architektonicznych w mieście. Jest jednocześnie obiektem wielu teorii, dotyczących jego czasu powstania, typu konstrukcji i innych historii z nim związanych. „Strefa Historii” dotarła do dokumentacji konserwatorskiej hangaru, wykonanej przez konserwator sztuki - Annę Kriegseisen,

 
Z materiałów zgromadzonych przez panią Annę Kriegsizen wiemy, że hangar pruszczański jest rozwiązaniem konstrukcyjnym, stosowanym już w czasie I. Wojny Światowej. Wówczas to upowszechniła się drewniana konstrukcja z prefabrykowanych elementów, pozwalających na szybkie i oszczędne wznoszenie tego typu obiektów. W niektórych opracowaniach tego rodzaju hangary modułowe określa się jako „przenośne”. Dla ich postawienia, podobnie miało to miejsce w Pruszczu, niezbędne było jedynie wykonanie betonowego fundamentu. Konstrukcje te nazywano popularnie szopą na samolot, tzn. „Fliegerschuppe”. Tego typu obiekty przeznaczone były do przechowywania samolotów o konstrukcji nieodpornej na dłuższe przebywanie na otwartym powietrzu. A więc dla typowych wówczas konstrukcji szkoleniowych.
Pruszczański hangar wzniesiony został na rzucie prostokąta, o wymiarach 24,5 na 18,0 m. Wnętrze ma formę hali łukowej z kratowanymi wiązarami. Poszycie hali deskowane, montowane na stalowych łatach. Z zewnątrz hala pokryta jest papą. W rozmaitych źródłach internetowych hangar przy określany jest jako konstrukcja typu „S” lub „F” albo „Wiener Neustadt” To nazewnictwo jest błędne. Oznaczenia literowe dotyczą typologii hangarów angielskich z okresów II wojny Światowej, przy czym moduł drewnianego kratowego wiązara tworzącego krążynę rzeczywiście był stosowany w angielskich hangarach, np. typu „J”, co może być mylące. Ostatnia nazwa dotyczy modelu wynalezionego przez Austriaków w okresie I. Wojny Światowej,murowanego, z elementami konstrukcji drewnianej, kompletnie różnego od pruszczańskiego obiektu. Przykład takiego hangaru znajduje się na terenie ekspozycji Muzeum Lotnictwa w Krakowie
 
Funkcje hangaru
 
Do dzisiaj nie dysponujemy żadnym dokumentem, dotyczącym budowy hangaru. Stąd też możemy jedynie przypuszczać, że został on wybudowany w początkowej fazie powstawania lotniska, jeszcze szkoleniowego. Pośród osób zainteresowanych historią pruszczańskiego lotniska, przez dziesięciolecia mnożyły się teorie jego wykorzystania w decydującej fazie działań wojennych. Jedno wydaje się być pewne; w tym czasie hangar nie mógł być klasycznym hangarem lotniczym, choćby ze względu na swoje wymiary i konstrukcję. Pojawiały się także teorie, mówiące o tym, jakoby w hangarze zakwaterowana była część, albo i nawet wszystkie więźniarki podobozu. Kłopot w tym, że hangar położony jest poza obrębem ówczesnego podobozu. Tak więc zakwaterowanie w nim więźniarek wymagałoby jego dodatkowego ogrodzenia i nadzoru. Ponadto hangar nie pojawia się w żadnej, z dotychczas znanych relacji pracujących na terenie lotniska żydowskich więźniarek.
 
Hangar pruszczański unikatem?
 
Pruszczański hangar to typowa drewniana konstrukcja prefabrykowana. Drewniana konstrukcja hangarów pozwalała na oszczędzenie materiału strategicznego, jakim jest stal. Ze stali wykonane są jedynie ołacenia i szyny do przesuwania wrót. Koncepcja składania hal z prefabrykowanych modułów, łatwych do transportu umożliwiała szybkie, doraźne zabezpieczenie samolotów nieodpornych na czynniki atmosferyczne. Podobne, modułowe konstrukcje z elementów prefabrykowanych stawiane były, zgodnie z ideą obiektów prefabrykowanych, w wielu miejscach. W Polsce zachowały się do dnia dzisiejszego dwa hangary o analogicznej konstrukcji we Wrocławiu oraz jeden w Rybniku, są jednak od pruszczańskiego większe.
 
 
Co dalej?
 
Według autorki opracowania , hangar w Pruszczu jest przede wszystkim zabytkiem techniki i świadectwem osiągnięć inżynierskich powstałych na potrzeby lotnictwa. Jako jeden z nielicznych zachowanych tego typu obiektów ma znaczenie jako element dziedzictwa kultury technicznej, jednak silne przekształcenia znacznie zacierają wartość autentyzmu. Obiekty związane z lotniskiem w Pruszczu z racji lądowania tam na specjalny rozkaz Hitlera jednego z pierwszych śmigłowców, Fa 223 wpisują się z kolei w karty dziedzictwa światowego lotnictwa. Hangar leży na terenie zajmowanym obecnie przez ogródki działkowe, określonym w miejscowym planie zagospodarowanie jako tereny do przekształcenia w funkcję usługową. Zgodnie z informacją w zapytaniu ofertowym planowana dla obiektu funkcja to funkcja magazynowa. Zachowanie hangaru wymaga kompleksowych prac budowalno-konserwatorskich.
 
Obiekt wymaga zarówno działań hamujących proces zniszczeń jak i wycofania wtórnych zmian, które nastąpiły w trakcie użytkowania. Należałoby zatem: z elewacji
- usunąć całe pokrycie papą z powierzchni dachu i ścianek bocznych oraz elewacji
-usunąć zdegradowane i zawilgocone deskowanie
-zdemontować przesuwne wrota, rozebrać je i poddać konserwacji metalowe ramiaki i mechanizmy
-poddać pracom konserwatorskim ramę z szynami do przesuwania wrót, na miejscu. Należałoby także odkopać i skontrolować stan zachowania betonowych stóp, w których jest osadzona
- rozebrać wtórne pomieszczenia we wnętrzu
-usunąć instalacje
-usunąć warstwy zawilgoconej wełny mineralnej
-osuszyć i poddać dezynfekcji posadzkę i murki betonowe
-wykonać niezbędne naprawy posadzki i murów
-wymienić belki leżące na murkach, z uprzednim wykonaniem warstwy izolacyjnej
-skontrolować stan więźby pod kątem wytrzymałości i stabilności połączeń, wykonać ewentualne wymiany według wskazań konstruktora.
- usunąć drzewa wrastające w fundamenty
-usunąć wtórne naprawy płytami i tablice
-poddać wszystkie elementy drewniane dezynfekcji poprzez naniesienie preparatów metodą natrysku
-zabezpieczyć wszystkie elementy preparatem typu drewnochron
-zabezpieczyć wszystkie elementy drewniane preparatem p/poż według wskazań inspektora straży pożarnej
-zrekonstruować opierzenie deskowe całego obiektu, łącznie z opierzeniem uszkodzonego i przebitego otworami deskowania wrót. Deski powinny być odtworzone z zastosowaniem wymiarów według zachowanego opierzenia ściany południowej. Materiał musi być zabezpieczony preparatem typu drewnochron przez nasycanie w kąpieli, pod ciśnieniem.
-zrekonstruować pokrycie papą, według zachowanych wzorów
-zaprojektować i wykonać instalację elektryczną oraz inne niezbędne instalacje
 
 
Uwagi:
1. Podczas prac, zwłaszcza demontażu elementów konieczne jest dokładne przejrzenie obiektu pod katem ewentualnych śladów obecności więźniów obozu – choć prawdopodobieństwo ich znalezienia jest znikome, nie należy pomijać tego aspektu.
2. W trakcie trwania rozbiórek należy prowadzić szczegółową dokumentację fotograficzną.
3. Wszelkie elementy wprowadzane do wnętrza (np. na potrzeby magazynu) powinny być niezależne od konstrukcji obiektu, montowane bez ingerencji w oryginalne elementy hangaru i możliwe do wymontowania w wypadku zmiany funkcji.
 
Podsumowanie:
Ponowna funkcja magazynowa nie stoi w sprzeczności z założeniami planu zagospodarowania i jest możliwa do zrealizowania w sposób niedegradujący obiektu. Należy pamiętać jednak, że remont hangaru poniesie za sobą duże koszty. Modularna konstrukcja prefabrykowana hangaru oraz fakt, że wiele elementów zostało wymienionych, przemawiają za możliwością przeniesienia obiektu, np. na teren muzeum lotnictwa. Wydaje się celowe wypracowanie jeszcze jakiegoś innego rozwiązania w oparciu o doświadczenia i w porozumieniu np. z instytucjami i stowarzyszeniami, które miały do czynienia z tego typu zabytkami, jak np. Muzeum Lotnictwa w Krakowie, Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie czy wrocławski Aerodywizjon – czytamy w opracowaniu.
(Fotografie pochodzą z opracowania konserwatorskiego)

 

Chcesz być na bieząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas na Twitterze oraz wyślij nam maila. 

Tagi: