Walka o polskie Pomorze Gdańskie w 1918 r.

W listopadzie 1918 r. społeczeństwo Niemiec zmęczone przedłużającą się wojną oraz niedoborami stało się bardziej podatne na hasła rewolucyjne. Do 10 listopada kolejne bunty i wystąpienia działaczy, żołnierzy oraz pracowników przemysłu doprowadziły do podpisania zawieszenia broni w wagonie kolejowym w Compiègne i zakończenia I wojny światowej. Na prowincji, w Prusach Zachodnich (Pomorzu Gdańskim), środowiska polskie uznały to za dogodny moment do ponowienia walk o niepodległość.

Do walki zbrojnej pomorscy Polacy przygotowani byli już wcześniej, dzięki - legalnie działającym organizacjom, takim jak Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwa Wojackie „Jedność”, czy Straż Ludowa. Przywódcy ruchu polskiego zaboru pruskiego, skupieni w Centralnym Komitecie Obywatelskim, utworzyli w roku 1918 Naczelną Radę Ludową (NRL) w Poznaniu, uznaną za legalną władzę państwową przez obradujący 3–5 XII 1918 Polski Sejm Dzielnicowy.

Uwzględniając specyfikę Pomorza Polskiego (Wschodniego), powołano Podkomisariat NRL (PNRL) w Gdańsku na Prusy Zachodnie, Warmię i Mazury z Stefanem Łaszewskim na czele i dr. medycyny Józefem Wybickim z Gdańska. Zastępcą komisarza, odpowiadającym za sprawy finansowe, został Franciszek Kręcki. Podkomisariat kierował m.in.:

  • walką o język polski w szkolnictwie
  • kontrolą NRL nad administracją pruską, ochroną majątku narodowego przed wywózką do Niemiec
  • przygotowywaniem kadry urzędniczej i nauczycielskiej oraz przeciwdziałaniem propagandzie Niemców, starających się o pozostanie Prus Zachodnich w granicach Niemiec
  • dokumentacją polskości Pomorza Wschodniego wobec decydentów w Wersalu, dokąd wysłano delegację z udziałem Antoniego Abrahama, Tomasza Rogali i dr. Mieczysława Marchlewskiego.

Przez cały okres walk niepodległościowych w ramach PNRL ścierały się dwie koncepcje działań o przyłączenie do Polski: pracy legalnej z czekaniem na decyzję z Wersalu i nielegalnej konspiracyjnej walki zbrojnej, której wyrazicielem stała się Organizacja Wojskowa Pomorza. OWP powołana została w końcówce 1918 roku pod protektoratem komisarza Stefana Łaszewskiego, działała pod kierownictwem Franciszka Kręckiego oraz Józefa Wybickiego. Dowództwo OWP mieściło się w biurze Wydziału Straży Ludowych Podkomisariatu, którego kierownikiem był Leon Czarliński. 

Teren Pomorza podzielono na cztery okręgi OWP, skupiające w swoich ośrodkach lokalnych od kilkuset do kilku tysięcy członków. Liczba wszystkich ochotników nie jest znana, historycy ją szacują na ok. 10-50 tysięcy. Zwolennicy OWP liczyli na przybycie do Gdańska z Francji armii gen. Józefa Hallera i wspólne wyzwolenie spod władzy pruskiej. NRL wiedząc, że szanse na to były znikome, postanowił wesprzeć powstanie Wielkopolskie, rozsyłając rozkaz o zaniechaniu walki zbrojnej na Pomorzu. OWP, podporządkowując się z trudem rozkazowi, zajęła się akcją przerzucania ochotników do armii powstańczej i wszelkiej pomocy (broń, wywiad, podatek narodowy) dla powstania w Wielkopolsce. Duże zasługi na tym polu położył Edmund Jonas – prezes Rady Żołnierzy Polaków oraz członek Wydziału Wykonawczego niemieckiej Rady Robotniczo-Żołnierskiej w Gdańsku. W niektórych ośrodkach Pomorza doszło do starć z żołnierzami niemieckimi, zwłaszcza z oddziałami Grenzschutzu, które przeszły do legendy jako lokalne powstania, podobnie jak partyzantka w Borach Tucholskich. Z ochotników pomorskich w wielkopolskiej armii powstańczej utworzono specjalne formacje wojskowe, m.in. pułki toruński, grudziądzki, starogardzki i kaszubski, wchodzące w skład dywizji strzelców pomorskich.

Po ogłoszeniu decyzji traktatu wersalskiego 28 VI 1919 relacje polsko-niemieckie w Gdańsku uległy dalszemu zaostrzeniu. Siedzibę PNRL przeniesiono wówczas do Poznania, reaktywując go w Gdańsku w połowie sierpnia 1919 roku. Do jego zadań należało wówczas m.in.:

  • przygotowanie przejęcia Pomorza przez Polskę,
  • przeprowadzenie akcji publicystycznych na Warmii, Mazurach i Powiślu
  • uregulowanie wszelkich spraw z władzami niemieckimi z udziałem delegata rządu Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku.

Łaszewski został mianowany wojewodą pomorskim 20 X 1919, był także uczestnikiem Zaślubin Polski z Morzem w Pucku, kulminacyjnej uroczystości akcji inkorporacyjnej Pomorza dla Polski. Do legendy przeszły czynione podczas konferencji paryskiej zabiegi  środowisk pomorskich/kaszubskich o przyłączenie Prus Zachodnich do Polski, Szczególnie żywą jest legenda o wyprawie delegatów kaszubskich (Antoniego Abrahama i Tomasza Rogali) do Paryża. Struktury organizacyjne Organizacji Wojskowej Pomorza przetrwały do chwili przejęcia Pomorza przez Wojsko Polskie w 1920 r. Jej wielu działaczy uhonorowano Odznaką Frontu Pomorskiego i Krzyżem OWP z wizerunkiem Gryfa.

Chcesz być na bierząco z informacjami ze świata historii? Jesteśmy na facebooku polnocnej.tv. Szukaj nas naTwitterze oraz wyślij nam maila. 

Tagi: