Większość miłośników historii Gdańska zna Gazetę Gdańską i jej historię. Jakie jednak były pozostałe polskie tytuły wolnego miasta?

Piotr Celej

Prasa polska w Wolnym Mieście Gdańsku składała się z niewielu tytułów, szczególnie na początku jego istnienia. Wiązało się to z represjami i restrykcjami z okresu końca I wojny światowej i okresu przejściowego. Warunki funkcjowania prasy zostały daleko ograniczone 31 lipca 1914 kiedy na na mocy 68 art konstytucji Rzeszy kanclerz Theobald von Bethmann-Hollweg wprowadził przepisy o stanie wojennym, oraz składającą się z 26 punktów instrukcji określającej prawa prasy na czas wojny.[1] Ingerencje cenzury co prawda zgodnie z instrukcją mogły być stosowane tylko w przypadkach konieczności zabezpieczenia tajemnicy wojskowej, oraz przeciwdziałaniu rozruchom i zakłóceniom porządku publicznego. Jednakże praktyka wykonania była odmienna od instrukcji i doprowadziło to do daleko idącej ingerencji w treść materiałów dziennikarskich. Drożyzna spowodowana wojennymi działaniami również miała swój ujemny wpływ na ukazywanie się polskich tytułów. Represje stosowane m.in. wobec redaktora J. Kwiatkowskiego, oraz nieformalne naciski na polskich prenumeratów doprowadziły do poważnego osłabienia polskiej prasy w Gdańsku w czasie I wojny światowej.

Wraz z likwidacją cenzury 12 listopada 1918 roku aż do utworzenia Wolnego Miasta Gdańska nastąpił powrót do liberalnej ustawy prasowej z 7 maja 1874 r[2]. Jednakże antypolska polityka władz gdańskich doprowadzała do licznych sytuacji w których nie była ona przestrzegana. Nie mogła temu przeciwdziałać akcja wspierania prasy Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej. Dowodem na takie działanie było powołanie i wspieranie tytułu niemieckojęzycznego „Polnische Warte”, przedstawiającego polski punkt widzenia, kierowaną przez Mieczysława Marchlewskiego[3]. Podobny wydźwięk miał tygodnik „Danziger Zeitunger am Montag fürth” wydawanego przez Karola Jantarowskiego, ale w rzeczywistości subwencjonowanego przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych[4]. Niestety projekt okazał się nietrafiony podobnie jak późniejsze „Deutshe Morgenausgabe Gazeta  i Dziennik Gdański”. Propagowane w tych czasopismach postulaty współpracy Gdańska i Polski  nie znajdowały zainteresowania wśród nierzadko nacjonalistycznie nastawionej ludności niemieckiej. Kolejny niemieckojęzyczny tytuł „Baltische Presse” był przeznaczony do elit gdańskich, w szczególności kół gospodarczych, które ze względu na interesy gospodarcze łatwiej było przekonać do współpracy z Polską. Jednakże i z tego tytułu nie był zadowolony Komisarz Generalny RP w osobie Henryka Strasburgera[5].

            W okresie poprzedzającym utworzenie Wolnego Miasta Gdańska zelżało natężenie represji i tworzono nowe tytuły. Najważniejszym z nich był, ukazujący się od 1 sierpnia 1919 roku dziennik „Dziennik Gdański”[6]. Poglądy redakcji zbliżone były do idei propagowanych przez Józefa Piłsudskiego. Była ona również w zdecydowanej opozycji, wobec „zmajoryzowanej przez endecję” Naczelnej Rady Ludowej, oraz rządowi Ignacego Paderewskiego. Gazeta zakończyła swoje działanie już w roku 1923. W latach 1923-1925 ukazywał się Kurier Gdański, ale również z przyczyn ekonomicznych zmuszony był zaprzestać wydawania[7].

przechwytywanie.jpg

            Wśród pozostałych gazet na uwagę zasługują miesięcznik ukazujący się od 1921 roku „Robotnik Gdański”, przemianowany na „Związkowca”[8] i wydawany pod tą nazwą do 1936 roku. Gazeta ta osiągała w 1921 roku nakład 5000 egzemplarzy, oraz planowała wydać niemiecką wersję językową[9]. Również sporą popularnością cieszyła się dwutygodnik „Gmina Polska”, będąca organem związku o takiej samej nazwie, wydawana w latach 1925-1937. W szczytowym okresie osiągało nakład nawet 3-4 tys. egzemplarzy. Powstała ona najpierw jako dodatek do „Gazety Gdańskiej”[10]. Zawirowania związane z wystawianiem przez Polaków dwóch list, spowodowały chwilowe nieukazywanie się gazety, jej powrót nastąpił w maju 1933 roku, w związku z wyborami do Volkstagu[11]. Istniał także organ Związku Polaków w Wolnym Mieście, pod nazwą „Straż Gdańska”.[12] Ukazywało się również „Echo Gdańskie” założone przez Bolesława Kiełbratowskiego, byłego redaktora „Gazety Gdańskiej”.. Był to tygodnik ukazujący się od grudnia 1921 roku  do zaledwie 1922 roku[13]. Cały czas działała „Gazeta Gdańska” .

Przez cały okres istniało pismo „Dodatek Akademicki” „Bratniej Pomocy” Zrzeszenia Studentów Polaków Politechniki Gdańskiej, oraz „Nasza Młodzież” oraz „Z ławy szkolnej” dla uczniów. Istniały pisma gospodarcze, wydawany w latach 1922-1925 „Żeglarz polski” oraz w 1921-1925 „Gdański rynek”[14].  Wśród pism kulturalnych najważniejsze były „Gryf” i „Pomorze”. Pojawiały się również druki okolicznościowe oraz jednodniówki[15]. Liczba czasopism polskich oscylowała w latach 1920-1933 od 2 do 13[16].

            Władze polskie starały się wspierać prasę polską, ale również zwracały uwagę na niedogodną chwilowo opinię prasową wobec polityki polskiej w Wolnym Mieście. Współpracę utrudniało też przeważnie krytyczne stanowisko polskich pism w Gdańsku wobec działalności Delegatury Rządu w Gdańsku[17]. Liczne tarcia nie przyjały atmosferze współpracy, chociaż dla wspierania delegatura np. zlecała drukarni polskiej na Oruni swoje druki, chociaż byłoby taniej wykonać je w Polsce.